موضوع: معاطات مفید ملک

خلاصه جلسه گذشته

آیا معاطات مفید ملک لازم یا مفید ملک متزلزل المسمی به ملک جاز است؟ شیخ انصاری هشت دلیل اقامه کرده اند معاطات مفید ملک لازم است. دلیل هفتم آیه ﴿یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود﴾ است. گفتیم برای استدلال به آیه ده مطلب گفتنی است. مطلب هشتم این است که مرحوم نراقی در عوائد برای عقود هشت قول ذکر کرده اند و مرحوم طبرسی چهار احتمال را گفته اند. احتمال اول مراد عهودی که در جاهلیت داشته اید به این عهود پایبد باشید مانند پیام یاری از یکدیگر، و پشتیبانی از یکدیگر، بخاطر نا امینی فراوان برای حفظ جان خودشان با قبیله دیگری هم پیمان می شدند، که اگر مورد تهاجم قرار گرفته اند آن قبیله به کمک این قبیله بیایند. احتمال دوم، مراد از عقود پیمان های خدایی است، ﴿یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود﴾ به معنای پایبدی به پیمان های الهی است یک طرف شما هستید و طرف دیگر خداوند است. به خداوند تعهد دادید بنده او باشید ﴿الم اعهد الیکم یا بنی آدم ان لاتعبدوا الشیطان انه لکم عدو مبین* و ان اعبدونی هذا ضراط مستقیم﴾. احتمال سوم، مراد عقود مردم و عقود فقهی یعنی به عقد بیع، نکاح، اجاره و دیگر عقود وفا کنید. احتمال چهارم، عهودی که از اهل کتاب گرفته شده.

به نظر می رسد همان که مرحوم طبری فرموده اند، عهود خدایی و مردمی هر مراد از آیه شریفه است.

مطلب نهم- خواه عقد را عهد بدانیم و خواه عقد را عهد مشدد بدانیم، عهد گره خورده به لفظ نیست سواء کان العقد لفظیاً ام کان العقد فعلیاً و عملیا و یشمل المعاطات؛ معنای وفا را گفتیم که به مضمون عقد و محتوای آن پایبد باشد خواه عقد نکاح یا عقد بیع یا عقد دیگری باشد.

مطلب دهم- ﴿یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود﴾، وفای به عقد داشته باشید چه حدوثا و چه بقاء؛ معنای حدوثا روشن است و معنای بقاء این است که بعد از عقد بایع نمی تواند پشیمان بشود و به اصطلاح دبه کند و نخواهد مبیع را به مشتری ندهد.

با این ده مطلب استدلال به آیه شریفه تمام می شود

اشکال های به استدلال به آیه شریفه

هشت اشکال به استدلال گرفته شده است

اشکال اول- تمسک به عام در شبهه مصداقیه خودش است. بیان ذالک ﴿یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود﴾ دو حالت دارد، حالت اول، بایع و هم مشتری هر دو پایبند است یعنی بایع مبیع و مشتری ثمن را به بایع تحوبل بدهد. حالت دوم، مشتری پایبند به عقد است اما بایع فسخ می کند. – مانند شرایط فعلی اقتصادی که نوسانات بازار لحظه به لحظه است- بایع می بیند بیع به مصلحت او نبود آن را فسخ می کند؛ با فسخ بایع شک در بقاء عقد می کنیم باقی ماندن تمسک به عام در شبهه مصداقیه خودش است. مانند اکرم العلماء وارد شده ولی زید در گذشته عالم بوده و بخاطر حادثه تصادف محفوظات خود را از دست داد، اکرام او تمسک به عام در شبهه مصداقیه خودش است.

یلاحظ علیه

ما نحن تمسک به عام در شبهه مصداقیه خودش نیست چون پذیرفتیم اوفوا بالعقود محلی به ال مفید عموم است؛ عموم احوالی و ازمانی را را در بر می گیرد اوفوا بالعقود در همه حالات و در همه زمانها، و یک حالت این است که بایع فسخ کرده یا فسخ نکرده باشد. و در همه زمان خواه در اول عقد باشد یا در وسط عقد باشد لذا نیز نیازی به تمسک به مشتق نیست. یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود جمع محلی به ال است و مفید عموم است دیگر شبهه ای نیست تا گفته شود تمسک به در شبهه مصداقیه باشد.

اشکال دوم- این آیه در سوره ماده است و از آخرین سوره هایی است که بر پیامبر نازل شده است در حالی که در زمانی که آیه شریفه نازل شده معاطات مطرح نبوده است.

یلاحظ علیه

پاسخ اول- العقود محلی به لام و مفید عموم است خواه عقد لفظی یا عملی باشد بنابر این آیه می فرماید وفای به عقد داشته باشید خواه عقد لفظی یا عقد عملی باشد.

پاسخ دوم- عقود لفظی مطرح نبوده بلکه آنچه مطرح بوده عقود عملی مطرح بوده است. سابقه عقد عملی مبادلة مال بمال بیشتر از مبادله با عقد لفظی بوده است.

اشکال سوم- آیه شریفه کاری به عقود خدایی و عقود مردمی ندارد؛ بلکه مراد از عقود همان عقد ولایت امیر المومنین است.

عَنْهُ، قَالَ: أَخْبَرَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ، عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِيِّ، عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي (عَلَيْهِ السَّلَامُ)، فِي قَوْلِهِ: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ، قَالَ: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عَقَدَ عَلَيْهِمْ لِعَلِيٍّ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) بِالْخِلَافَةِ فِي عَشَرَةِ مَوَاطِنَ، ثُمَّ أَنْزَلَ‌ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ الَّتِي عُقِدَتْ عَلَيْكُمْ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (عَلَيْهِ السَّلَامُ)».[1]

حدیث منزلت«انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی» را در یک جا پیامبر نفرموده است بلکه نزدیک به بیست جا این کلام را فرموده اند.

بهترین متن درباره الغدیر متن علامه در کتاب الغدیر جلد دو نوشته است. مقام معظم رهبری در ابتدای رهبری می فرماید حدیث غدیر را که علامه در کتاب الغدیر آورده است را دستور دادم با تیراژ صد هزار نسخه چاپ و نشر دهند.

مستشکل این نکته ای که می خواهم بگوییم را نگفته اضافه می کنم که سوره مائده از آخرین سوره های قرآن است یعنی قصه غدیر شکل گرفته است چون ﴿الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا﴾ اول سوره مائده است. به بیان دیگر آیه شریفه با توجه این این آیات و روایت پیامبر در مورد ولایت امام علی الیه السلام است و ربطی به عقود و معاطات ندارد

یلاحظ علیه

ولی پاسخ اشکال این است که در ضمن اینکه عهد وعقد بیعت با ولایت امام علی عمیق ترین عقود است لکن«العقود» شامل دیگر قرار داده نیز می شود.