موضوع: خارج بیع/ الکلام فی المعاطات/ موضوع در معاطات/اقوال در معاطات/ ادله مفید ملک بودن معاطات

شیخ انصاری ادله ملک متزلزل را بیان می کند ولی در اخر قائل می شود معاطات مفید ملک لازم است. بنابراین نظر شیخ مرکب از دو جزء است یکی اینکه معاطات مفید ملک است و دیگری معاطات مفید ملک لازم است.

ادله مفید ملک بودن معاطات

دلیل اول- سیره مستمره بر معامله ماخوذ به معامطات، معامله ملک می کردند. سیره مستمره بر این بود، چیزی را که بامعاطات می گرفتند خود را در هر نحوه تصرفی مجاز می دانستند خواه تصرفانه یا غیر مالکانه مانند عتق و بیع و وطی و وصیت. شیخ انصاری می فرماید: سیره عقلائیه، السیرة المستمرّة على معاملة المأخوذ بالمعاطاة معاملة الملك في التصرّف فيه بالعتق، و البيع، و الوطء، و الإيصاء، و توريثه، و غير ذلك من آثار الملك.

دو مطلب پیرامون دلیل سیره

مطلب اول- مراد از سیره

مطلب دوم- مقدمات دلیل، دلیل سیره مرکب از سه بند است

مطلب اول: سیره به معنای روش است. سیره بر دو قسم است، عقلائیه و متشرعیه. سیره عقلائیه عبارت سیره عقلاء بماهم عقلاء است فارغ از تیدن آنها به شریعت. مانند: اخذ عقلاء به ظواهر کلام و عمل به اخبار ثقه و دیگر سره هایی که عقلاء در روش خودشان دارند. اخذ به ظواهر و خبر ثقه از جهت متشرعه بودن آنها نیست بلکه از این جهت که عقلاء بما هم عقلاء اخذ به ظواهر عمل به خبر ثقه می کنند. اما سیره متشرعه عمل متشرعیه بما هم متدینون و متشرعه است. فرق بین این دو سیره این است که سیره عقلائیه امضای شارع را می خواهد، و این امضای شارع حتی اگر به عدم ردع شارع از سیره باشد. ولی سیره مشترعه خودش اجماع عملی است و متلقی از شارع است خودش مدرک است نیازی به امضای شارع ندارد. مثلاً برای شرکت در انتخابات و شناخت اصلح به مرجع تقلید مراجعه می کنیم اما مرجع تقلید سکوت می کند و شان مرجع تقلید پاسخ به اینگونه سئولات نیست. برای اطلاع از نظر مرجع تقلید به اعضاء دفتر مراجعه می شود سئوال می کنیم به چه کسی رای بدهیم نام یک نفر را می برند از این معلوم می شود نظر مرجع تقلید فلان شخص نامزد است.

ان قلت- سید یزدی در حاشیه می فرماید مراد از تعبیر به« للسیرة المستمرة»، شیره مشترعه است. فمن المعلوم ان المتشرعه من زمان النبی الی یومنا هذا یجورن احکام البیع علی الماخوذ بالمعاطات و لا یفرقون بینه و بین الماخوذ بالصیغه و لعمری انه مما لایقبله الانکار و دعوی انه مبنی علی عدم المبلات کما تری. در نقد شیخ انصاری می فرماید معامله معاطاتی بخاطر بی مبالاتی در دین نیست چون در سیره متشرعه مسمانان بی مبالات در دین نیستند.

قلت- مراد از این سیره، سیره عقلائیه است؛ به این بیان که شارع در باب معاملات نظر به آنچه در عرف رایج است. و اگر مورد قبول شارع نیست تبصره و پسوند می زند. دلیل بر اینکه این سیره عقلائیه است قرینه ای در کلام شیخ است گویای مراد سیره عقلائیه است. شیخ انصاری می فرماید: و اما ثبوت السیرة و استمرارها علی التوریث فهی کسائر سیراتهم النشائة عن المسامحة و فلة المبالات فی الدین مما لا یحصی فی عباداتهم و معاملاتهم و سیاساتهم. به عبارت دیگر ثبوت سیره و استمرار مشترعه بر توریث مانند دیگر سیرهای آنها که ناشی از مسامحه و قلت مبالادت در دین است که در عبادات و معاملات و سیاسات آنها بسیار زیاد است. این قرینه بر اینکه مراد سیره عقلائیه است چون متشرعه در طول سالیان به چیزی که ناشی از قلت مبالات در دین است عمل نمی کنند. اضافه بر آن در اصل بده بستان ها با معاطات بوده است.

نکته دوم- مقدمات دلیل

با سه مقدمه بیان می شود سیره عقلائیه چگونه ملکیت در معاطات دلالت می کند.

مقدمه اول: بناء عقلاء بما هم عقلاء معامله ملک با معاطات می کنند و تصرف آنها در معامله معاطاتی تصرف مالکانه است؛ مانند یک مالک تصرف می کنند، می فروشند، آزاد می کنند، وصیت می کنند و به وقف می گذارند، صدقه می دهند. در سیره عقلاء مقوله ای بنام اباحه نیست چون اگر اباحه بود تصرف آنها محدود می شد و نظام زندگی متلاشی می شد چون تصرف مباح یعنی می تواند استفاده کند اما نمی تواند بفروشد یا عتق یا وصیت، وقف کند. در نتیجه این گزارش یک واقعیت است که عقلاء و مشترعه از این جهت که از عقلاء هستند این نحو تصرف را با ماخوذ به معاطات دارند.

ان قلت- قبول داریم سیره بین عقلا بوده است ولی این سیره هر نحوه تصرف نیست بلکه قدر متیقن تصرفات غیر مالکانه است

قلت- ادعای اینکه عقلا در تصرفات خود تصرفات غیر مالکانه است ادعای بدون دلیل است.

مقدمه دوم: قبل از زمان شارع مقدس این سیره عقلائیه وجود داشت. این مبنی از زمان معصومین بوده و بعد از زمان معصومین حادث نشده است. با توجه به تشابه ازمنه تا زمان ائمه این سیره عقلائیه در ماخوذ به معاطات بوده است. تعبیر شیخ انصاری به «السیرة المستمرة» بدین جهت است کسی ادعا نکند که سیره برای بعد از زمان معصومین است و در زمان معصومین تمام معاملات با صیغه لفظی بوده است.

مقدمه سوم: ردعی از طرف شارع ثابت نشده است. اگر سیره عقلائیه توسط شارع ردع شده باشد باید ردع شارع گفته و نقل می شود.