موضوع: خارج بیع/ تعریف شیخ/ اشکالات به تعریف بیع/ نقض تعریف به قرض/پاسخ شیخ انصاری

خلاصه جلسه گذشته

شیخ انصاری در تعریف بیع فرمودند: الاولی بانه انشاء تملیک عین بمال. شش اشکال مطرح شد. اشکال ششم دخول قرض در تعریف بود در حالی که قرض یک مقوله است و بیع مقوله ای دیگر است. « بقی القرض داخلا فی ظاهر الحد» به صورت خیلی مختصر پاسخ می دهد« و یمکن اخراجه بان مفهومه لیس نفس المعاوضة بل هو تملیک علی وجه ضمان المثل او القیمة لا معاوضة للعین بینهما و لذا لایجری فیه ربا المعاوضة و لا الغرر المنفی فیها و لا ذکر العوض و لا العلم به فتامل» برای توضیح این پاسخ باید دو مطلب را بیان کنیم.

مطلب اول- ربای معاملی و ربای قرضی

ربا بر دو قسم است، ربای معاملی در بیع احد المتماثلین بالاخر مع زیادة عینیة او حکمیة است. مثلا سه کیلو گندم جیّد به سه کیلو گندم غیر جیّد و یک درهم یا با زیاده حکمی مثلا سه کیلو گندم غیر جید را با گندم غیر جید نسیه بخرد. ربای معاملی دو شرط دارد یکی وحدت نوع( لازم نیست از یک جنس واحد باشد) دیگر اینکه عوضین از قبیل مکیل و موزون باشند ولی در معدود ربا نیست. فلا ربا فیما یباع بالعد و ما یباع بالمساحة مانند پارچه و المشاهدة.

ربای قرضی، مقرض در ربای قرض بیش از آنچه به مقترض داده می گیرد. در این نوع فرق نمی کند نقد یا عمل باشد. و نیز فرق نمی کند مکیل و موزون و غیر آن باشد.

بنابراین ربای قرضی با ربای معاملی فرق می کند. اگر قرض همان بیع باشد بایستی ربای در آن ربای معاملی و معاوضی باشد در حالی که ربای قرضی ربای معاوضی نیست چارچوبه ربای معاملی را ندارد پس معلوم می شود عقد القرض غیر از عقد البیع است.

مطلب دوم- ضمان در دو قسم است یکی ضمان قرضی و دیگری ضمان غصبی است. ضمان غصبی دو فرق با ضمان قرضی دارد. فرق اول: در ضمان غصبی غاصب ضامن جمیع خصوصیات نوعیه، شخصیه، و صنفیه است ولی در ضمان قرضی، مدیون فقط ضامن خصوصیات نوعیه و صنفیه است. خصوصیات شخصیه عبارت از این مقرض همان چیزی را به مقترض داده از او بگیرد مثلا گندم سرخ فلان شهر را قرض داده لازم نیست با همان خصوصیات گندم را بر گرداند، چون در قرض تملیک کرده است؛ در حالی در ضمان غصبی خصوصیات شخصیه را نیز ضامن است.

شیخ انصاری می فرماید: قرض تملیک علی وجه التضمین است و در آن معاوضه نیست ولی بیع فقط تملیک است.« بل هو تملیک علی وجه ضمان المثل او القیمة لا معاوضة للعین بهما» چهار شاهد برای فرق بین قرض و بیع گفته شده 1- قرض تملیک مع التضمین است ولی بیع چنین نیست، ربای معاوضی ندارد اما ربای قرضی دارد 2- از مسلمات فقه بیع غرری مشروع نیست اما غرر در قرض نهی نشده است و نیز معلومیت کل الجهات لازم نیست. 3- در بیع ذکر العوضین شرط است اما در قرض شرط نیست دلیل آن چون عوضین در بیع رکن هستند ولی در قرض رکن تضمین است 4- علم به مبیع و ثمن در بیع شرط است ولی در قرض شرط نیست.

شیخ انصاری در آخر کلام خود فتامل می فرماید. سید یزدی در وجه آن گفته اند خصوصیاتی که گفته شد بیع منحصر در آنها نیست بلکه خصوصیات دیگری دارد بنابرین «فتامل» می تواند اشکال به پاسخ شیخ انصاری باشد و می تواند تقویت پاسخ باشد.

ان قلت: نزد عرف فرقی بین بیع و قرض نیست.

قلت: جاهایی که شرع از عرف جدا می شود این گونه موارد است. معاملات اینکه امضایی هستند ولی شارع مقدس برای معاملات چهارچوبه معین کرده است و گفته قرض با بیع متفاوت است.