موضوع: خارج بیع/ تعریف بیع/ تعریف شیخ انصاری از بیع و اشکالات به آن

خلاصه جلسه گذشته

آنچه مسلم است اینکه فقهاء یک معنای ویژه ای از بیع مد نظرشان است. یک معنای ویژه آن بود که شیخ طوسی در مبسوط فرمودند اشکال به تعریف شیخ طوسی که گفته بود البیع انتقال عین مملوکة من شخص الی غیره بعوض مقدر علی وجه التراضی؛ انتقال انفعال است در حالی که فعل است و مقولات متباین هستند لذا نمی توان بیع را به چیزی که ضد آن است تعریف کرد. تعریف دیگری مطرح شد و گفتند الایجاب و القبول الدلالین علی الانتقال، این تعریف ابن حمزه طوسی بود و دیگر فقیهان از ایشان تبعیت کردند اشکال این تعریف بیان شد که عقد، لفظ و ایجاب و قبول است لذا لفظ با لفظ انشاء نمی شود . تولید لفظ راهکار خودش را دارد لذا جامع المقاصد در تعریف بیع گفتند البیع نقل العین بصیغة مخصوصة؛ سه اشکال به تعریف جامع المقاصد شد یکی از آنها بیع مرادف را نقل نیست.

تعریف شیخ انصاری

بعد از نقد و اشکال به تعریف های گفته شده شیخ انصاری تعریف خود از بیع را بیان می کند. می فرماید اشکالات گفته شده به این تعریف وارد نمی شود و می فرماید بهترین تعریف است بعد پنج اشکال به تعریف خود مطرح می کند و از تعریف خود دفاع می کند در حالی که مرحوم ایراوانی می فرماید این تعریف اردء التعاریف است و مرحوم اشکوری در بغیة الطالب می فرماید تعریف شیخ انصاری اردء التعاریف است.

ابتدا تعریف شیخ انصاری را مطرح می کنیم و تاریخچه را بیان می کنیم یعنی شیخ انصاری این تعریف را از چه کسانی گرفته است

شیخ انصاری می فرماید: فالاولی تعریفه بانه انشاء تملیک عین بمال و لا یلزم علیه شئ مما تقدم. هیچک از اشکالات بر این تعریف وارد نیست.

چند نکته

1- اولویت در کلام شیخ انصاری اولیت تعینیه است به عبارت دیگر تعاریف سابق مخدوش اند و اولی در تعریف بیع آنچه شیخ انصاری گفتند. اولویت در این اینجا مانند اولویت در آیه: اولوا الارحام بعضهم اولی ببعض و آیه، الله اعلم حیث یجعل رسالته است آیه دوم از تفضیل منسلخ است یعنی فقط خداوند عالم است.

2- اصل تعریف شیخ انصاری از سید بحر العلوم است، مفتاح الکرامه نیز تعریف بحر العلوم را نقل کرده است. در مصابیح الاحکام می فرماید: و الاخسر الاسد فی تعریف البیع انه انشاء تملیک عین بعوض علی وجه التراضی، فانه مع سلامته عن وسمة الدور و المجاز خال عن القیود المستدرکه و الخارجة عن الحقیقة.

3- مراد « و لا یلزم علیه مما تقدم» یعنی اشکالاتی که بر تعریف های سابق وارد بر این تعریف وارد نیست.

4-«نعم» استدارک است یعنی با اینکه تعریف شیخ بهترین تعریف هاست، پنج اشکال متوجه آن می شود.

اشکال اول: انه موقوف علی جواز الایجاب بلفظ « ملّکت» و الاّ لم یکن مرادفا له. به عبارت دیگر معرِّف و معرَّف باید مرادف باشند مانند الانسان حیوان ناطق. هویت بیع ملکتُ است لذا اگر غیر از تملیک در بیع تاثیر گذار بود ذکر می شد و انشاء بیع با لفظ ملکتُ جایز باشد.

پاسخ اشکال

بیع مرادف با ملکتُ است به عبارت دیگر بیع نیز با ملکت محقق می شود مانند نکاح که لفظ انحکت و زوجت محقق می شود بیع نیز با لفظ بعت و ملکت محقق می شود، لذا این اشکال نیست.

اشکال دوم: تعریف شامل بیع الدین علی من و هو علیه

بیع جامع افراد نیست و شامل بیع الدین علی من هو علیه می شود. علامه و صاحب جواهر جواز بیع الدین را اجماعی می دانند. علامه می فرماید: مسألة: قد بيّنا انّه يجوز بيع الدين‌ ، و هو مذهب علمائنا، و لا فرق بين بيعه على من هو عليه أو على غيره[1] . و صاحب جواهر می فرماید: يجوز الدين بعد حلوله على الذي هو عليه بلا خلاف فيه بيننا و لا اشكال بل و على غيره وفاقا للمشهور، شهرة عظيمة كادت تكون إجماعا.[2]

بنابراین در خصوص بیع الدین دو بحث مطرح می شود بحث اول: بیع الدین علی من هو علیه چیست؟ بحث دوم: چگونه تعریف شامل بیع الدین نمی شود؟

اما بحث اول

معنای بیع الدین چنین است که طلبکار آنچه نزد بدهکار طلب دارد به او یا شخص دیگری می فروشد این نحوه معامله در جامعه مرسوم است. وجه اشکال به تعریف اینکه آنچه را که مالک است توسط باید دوباره مالک می شود. مثلا صد کیلو گندم را که از عمرو طلب دارد به او در مقابل ده دینار بفروشد.

بحث دوم

ابن ادریس می فرماید تملیک دو طرف دارد یکی بایع و دیگری مشتری است. بایع مالک ثمن و مشتری مالک مثمن می شود. در ما نحن فیه مبیع چیزی است که بر عهده مشتری است و چیزی که چنین است را نمی توان گفت مالک آن می شود. به عبارت دیگر مسلط و مسلط علیه داریم. در فروش دین چیزی گیر مشتری نمی آید یعنی همینکه به عهده او است مبیع است چیزی گیر او نمی آید. لذا بیع الدین علی من هو علیه تنها ثمره ای که دارد سقوط دین است و این غیر از آنچه ما در صدد آن هستیم.