موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ اختیارات و ولایت مطلقه فقیه/ اختیارات حکومتی ولی فقیه/اختیارات ولی فقیه در امور شخصی

از اطلاق آیه ﴿النبی اولی بالمومنین من اتفسهم﴾ اطلاق استفاده می شود ولی در عمل ورود پیامبر در زندگی شخصی افراد کرده که مصلحتی اجتماعی داشته است؛ اگر این مصلحت نبود پیامبر دخالت نمی کرد.

اختیارات ولی فقیه در شعاع اختیارات پیامبر اکرم است مثلا اگر کسی قائل باشد به اینکه پیامبر فقط نظر سنجی می کردند اگر جمع چیزی را نمی گفتند پیامبر چیزی را بر جمع تحمیل نمی کردند ولی این مبنی نادرست است. این قائل در اختیارات مطلقه فقیه تشکیک می کند.

لزوم مشورت برای ولی فقیه

آیا مشورت برای ولی فقیه لازم و واجب است؟ قبل از ورود به پاسخ می گوییم، محقق خویی در منهاج الصالحین بحث جهاد را مطرح می کند که ولی فقیه می تواند اذن جهاد ابتدایی را بدهد؟ در پاسخ می فرماید اگر ولایت مطلقه فقیه را بپذیریم باید بگویم ولی فقیه می تواند اذن جهاد ابتدایی را بدهد. می فرماید از ظاهر عبارت صاحب جواهر استفاده می شود ولی فقیه در عصر غیبت این اختیار را دارد. و می فرماید در این مساله ولی فقیه باید مشورت کند. چون جنگ نیازمند فرمانده است و در این خصوص ولی فقیه فرماندهی جنگ را از باب حسبه به عهده می گیرد. محقق خویی مشورت را بر فقیه در این امر مهم واجب می داند تا اقدام ولی فقیه برای مسلمین آسیب زا نباشد.

منهاج الصالحين (للخوئي):

لمقام الثاني: أنّا لو قلنا بمشروعيّة أصل الجهاد في عصر الغيبة فهل يعتبر فيها إذن الفقيه الجامع للشرائط أو لا؟ يظهر من صاحب الجواهر (قدس سره) اعتباره بدعوى عموم ولايته بمثل ذلك في زمن الغيبة.[1]

و هذا الكلام غير بعيد بالتقريب الآتي، و هو أنّ على الفقيه أن يشاور في هذا الأمر المهم أهل الخبرة و البصيرة من المسلمين حتى يطمئن بأنّ لدى المسلمين من العدّة و العدد ما يكفي للغلبة على الكفّار الحربيّين، و بما أنّ عملية هذا الأمر المهم في الخارج بحاجة إلى قائد و آمر يرى المسلمين نفوذ أمره عليهم، فلا محالة يتعيّن ذلك في الفقيه الجامع للشرائط، فإنّه يتصدّى لتنفيذ هذا الأمر المهم من باب الحسبة على أساس أنّ تصدّى غيره لذلك يوجب الهرج و المرج و يؤدّي إلى عدم تنفيذه بشكل مطلوب و كامل.

در مقابل امام راحل می تواند ولی فقیه حق اذن جهاد ابتدایی را ندارد. نکته دیگر اینکه امام علیه السلام معصوم است و با غیر معصوم فرق دارد امام معصوم موید و ملهم من عند الله است و از طرف خداوند کمک می شود اما ولی فقیه کسی قائل به عصمت او نیست. در قانون اساسی تصریح می کند مجمع تشخیص نظام مشاورین رهبری هستند. در اصل 110 قانون اساسی وظایف واختیارات رهبری نوشته شده است

1- تعیین سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص نظام.

بنابراین مشورت های رهبری در سیاست های کلی قانون است و ولی فقیه باید با مجمع مشورت کند.

از دل مجمع تشخیص پانزده نفر با رای اعضای مجمع انتخاب شدند، سیاست های مصوب با سیاست های کلی که توسط رهبری ابلاغ می کنند را بررسی کند این سیاست ها با سیاست های کلی منطبق است یا منطبق نیست اگر این پانزده نفر رای دادند سیاست های مصوب با سیاست های کلی منطبق نیستند رای آنها حتی بر رای شورای نگهبان حاکم است. در رابطه با انتخاب مصوبه ای از مجلس به شواری نگهبان رفت در این مصوبه شرایط نامزد انتخاب ریاست جمهوری را معین و قانون کرده بود. برخی از اعضای شورای نگهبان گفت نامزد ریاست جمهوری ده سال سابقه کار داشته باشد و این نظر در شورای نگهبان با داشتن چهار سال سابقه کار اجرایی کلان داشته باشد یکی از شرایط سنی بود که چهل را نوشته شد و چون اختیار شورای نگهبان را محدود می کند در مجلس شواری اسلامی تصویب شد از جهت شرایط سنی شواری نگهبان اختیار دارد ولی این مصوبه وقتی به مجمع رفت این اختیار شورای نگهبان را نپذیرفت لذا اخیتاری که برای شواری نگهبان گفته شد از او سلب شد. اینجانب در شورای نگهبان گفتم مصوبه مجلس شواری اسلامی را خود شورای نگهبان اعلام و ابلاغ کند. نظر گروه پانزده نفر مجمع همان نظر ولی فقیه است. در تصمیم های کلان نظر فردی محور نیست بلکه نظر شخص رهبری بعد از مشورت با اعضای مجمع قانونی است.

بنابراین محقق خوی لزوم مشورت ولی فقیه را مطرح کرده و قانون اساسی نیز مشورت را در نظر گرفته است. البته مجمع بما هو مجمع نظرش حاکم نیست بلکه گروه پانزده نفر نظرشان حاکم است.

مشورت در قرآن

در قرآن سه بار مساله مشورت آمده است

یک- در مورد بچه را از شیر گرفتن است

البقرة ، الجزء 2، الصفحة: 37، الآية: 233

﴿وَ الْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَ لاَ مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذٰلِكَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَ تَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلاَدَكُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾[2]

دوم- مشورت مومنین با همدیگر

الشورى‌ ، الجزء 25، الصفحة: 487، الآية: 38

﴿وَ أَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾[3]

سوم-

آل‌عمران‌ ، الجزء 4، الصفحة: 71، الآية: 159

﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ﴾[4]

آیا از این آیه شریفه نکات زیر استفاده می شود؟

مشورت با امت بر پیامبر لازم است؟

با فرض وجوب مشورت تصیمیم گیرنده مشاورین یا شخص پیامبر است؟

پاسخ- تصمیم گیرنده شخص پیامبر است ﴿فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ﴾ چون نظر شورایی معنی ندارد و مساله کلان جامعه باید یک نظر مطرح باشد.

در روایتی امام علی علیه السلام به ابن عباس می فرماید تو به من مشورت بده اگر با تو مخالفت کردم تو اطاعت بکن.

الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه ج‌6 63

قد أشار ابن عباس على الامام علي (عليه السلام) ما لم يوافق رأيه فقال: لك‌ أن‌ تشير علي و أرى فان عصيتك فأطعني‌.

امام می فرماید نگو چون مخالفت با نظر تو در مشورت کردم من هم به نظر خودم عمل می کنم. در اینجا عزم عزم امام است

بنابراین در مشورت ولی فقیه تصمیم گیرنده شخص ولی فقیه است. این ولی فقیه جانشین امام و پیامبر است در قرآن می فرماید ﴿فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ﴾ و امام علی می فرماید عليَّ و أرى، یعنی فاذا عزمت فتوکل.

امری که باید مشورت کند چیست؟ یعنی مراد از «الامر» مشورت در امر امامت است یا ال در الامر برای عهد است یعنی امری که مربوط به می شود؟ امامت مربوط به مردم نمی شود« قال لا ینال عهدی الظالمین»

نکته سوم« شاور» صیغه امر است آیا در مورد پیامبر دلالت بر وجوب می کند پیامبر در جنگ احزاب و احد و طائف مشورت کرده است آیا مشورت بر پیامبر واجب است؟