موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ اختیارات و ولایت مطلقه فقیه/ اختیارات حکومتی ولی فقیه/اختیار اجرای حدود در عصر غیبت

نظریه دوم: فقیه در عصر غیبت نمی تواند اجرای حد کند

در زمان غیبت حضرت ولی عصر ولی فقیه می تواند اجرای حدود داشته باشد؟ دو نظریه است نمی توان گفت مشهور عدم جواز اجرای حد در عصر غیبت است. تعدادی از فقها از جمله آنها، سید شفتی می فرماید ولی فقیه می تواند اجرای حد بکند و خودش اجرای حد را در حد قتل اجرا کرد. اما برخی از فقها این اعتقاد را ندارد مانند مرحوم خوانساری در جامع المدارک است. مرحوم علی اکبر غفاری می نویسد محقق خوانساری نیازی به نوشتن کتاب جهاد و قضاء وشهادات ندیده بودند.

جامع المدارك في شرح مختصر النافع؛ ج‌5، ص: 397

بسمه تعالى لم يشرح المصنف المعظم أدام اللّه ظلّه العالي كتاب الجهاد و القضاء و الشهادات و بعضا آخر من كتب المختصر النافع لكثرة مشاغله- أدام اللّه أيام عزه- و قلة مسيس الحاجة إليها لا سيما في هذه الأعصار، و لكن لما انتهى قلمه الشريف إلى هنا التمسنا جنابه دام ظلّه أن يمنّ علينا بشرح مسائل الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر لكثرة ترغيب الشارع الأقدس إليها و اهتمام أرباب الديانة و الحميّة بمعرفة أحكامها، و المحقق قدس سرّه لم يذكرها في كتاب مستقل بل جعلها القسم الرابع من التوابع التي أوردها في ذيل كتاب الجهاد، فتفضل المصنف أدام اللّه ظله الوارف فأجابنا بالقبول و شرح كلام المحقق بعينه و هو قوله «الرابع الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر».[1]

محقق خوانساری در آخر جلد 5 ص 411 از جامع المدارک می فرماید: در زمان غیبت معروف این است که اجاری حدود در عصر غیبت جایز نیست.

جامع المدارك في شرح مختصر النافع؛ ج‌5، ص: 411

و أما إقامة الحدود في غير زمان الحضور‌

و زمان الغيبة فالمعروف عدم جوازها و ادّعي الإجماع في كلام جماعة على عدم الجواز إلّا للإمام عليه السّلام أو المنصوب من قبله و المحكي عن جماعة أنّه يجوز للفقهاء العارفين بالأحكام الشرعيّة العدول إقامة الحدود في حال غيبة الإمام عليه الصلاة و السّلام.[2]

گفتیم کسانی که در عصر غیبت قائل به اجرای حدود هستند کسانی هستند که قائل به ولایت مطلقه فقیه هستند. بدون تردید هر مسئولیتی که امام معصوم از جهت حاکم بر مردم انجام می دهد ولی فقیه می تواند و باید انجام بدهد. بر جواز اجرای حدود به کتاب و روایات و عقل استدلال شد.

اما دلیل اجماع، در این خصوص صاحب جواهر می فرماید:

جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام؛ ج‌21، ص: 397

فمن الغريب وسوسة بعض الناس في ذلك، بل كأنه ما ذاق من طعم الفقه شيئا، و لا فهم من لحن قولهم و رموزهم أمرا، و لا تأمل المراد من قولهم إني جعلته عليكم حاكما و قاضيا و حجة و خليفة و نحو ذلك مما يظهر منه إرادة نظم زمان الغيبة لشيعتهم في كثير من الأمور الراجعة إليهم.[3]

صاحب جواهر می فرماید با مقدماتی که گفتیم کسی ولایت فقیه را نپذیرد کلام اهل بیت را نفهمیده است.

ادله مخالفین اجرای حد در عصر غیبت

دلیل آنها فقط و فقط روایاتی است که تعبیر به «امام» دارد و معنای امام در نظر آنها فقط امام معصوم است. ولی در جلسات سابق به صورت مستدل مطرح کردیم که خود امام معصوم علیه السلام به امیر الحاج تعبیر به امام کرده اند امام صادق علیه السلام به امیر الحاجی که خلیفه منصوب کرده بود امام صادق علیه السلام از مرکب زمین خورد امیر الحاج به سرعت خود خدمت امام صادق رساند اما امام صادق علیه السلام فرمودند: «سر فان الامام لایقف» و موارد فراوان دیگری در فقه مانند امام جماعت لذا کلمه «امام» منحصر در امام معصوم علیه السلام ندارد. گرچه سالیان طولانی از بس امام علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام گونا کلمه امام یعنی امام معصوم است ولی این انصراف درست نمی کند و دلیل نمس شود البته تردیدی نیست که امام حق، معصوم است.

گفته اند نماز جمعه و جهاد بدون اذن امام یا منصوب من قبله جایز نیست. و به معنای امام معصوم گرفته اند ولی شیخ مفید کلمه از امام، امام عادل را فهمیده است و هو علی حق، نماز جمعه تریبون امام عادل است یعنی اگر حکومت اسلامی نباشد این تریبون نباید در اختیار طاغوت باشد چون توجیه جنایات طاغوت می شود تنها دلیل همین است وغیر از آن دلیلی نیست. و درباره ادله ولایت فقیه می گویند در اجرای حد مساله کشتن و تازیانیه زدن است و ادله ولایت فقیه نمی تواند حکم جواز اجرای حد را اثبات کند که این ناشی از نظریه محدودیت ولایت فقیه در ولایت بر امور حسبیه است. کلام صاحب جواهر که پهلوان فقاهت در نقد این قول را نقل کردیم. می فرماید از مجموع روایات می فهمیم که نظم جامعه شیعه در زمان غیبت چگونه باید باشد. اگر تشکیل حکومت سلامی فراهم شد مانند زمان حاضر ولی فقیه وارد صحنه می شود و نظام شیعه را سامان می دهد. بدتریم ناسپاسی ها تلاش در تضعیف نظام است. صاحب جواهر می فرماید از ادله استفاده می شود امامان دیده اند در عصر غیبت ولی فقیه نظام شیعه را سامان بدهد.

کلام مرحوم خوانساری

جامع المدارك في شرح مختصر النافع؛ ج‌5، ص: 412

و قول صاحب الزّمان- عجّل اللّه تعالى فرجه- على المحكي في التوقيع «و أمّا الحوادث الواقعة فارجعوا فيها إلى رواة أحاديثنا فإنّهم حجّتي عليكم و أنا حجّة اللّه» و عن بعض الكتب روايته: فإنّهم خليفتي عليكم- إلى آخره- فلا يستفاد منهما جواز إقامة الحدود في عصر الغيبة،

أمّا المقبولة فلانّ النظر إلى المحاكمات و أمّا التوقيع فلعدم معلوميّة المراد من الحوادث لاحتمال كون اللام للعهد في كلام السائل و استفادة الولاية العامّة من جهة التعبير بالمحكي فإنّهم «خليفتي عليكم» مشكلة لاضطراب المتن في الرّواية.[4]

می فرماید از توقیع شریف و مقبوله اجرای حدود استفاده نمی شود

اشکال: تعطیل حدود در عصر غیبت سبب می شود مردم راحت گناه کنند و مفاسد منتشر بشود. اجرای حد در زمان حضور برای جلوگیری از مفاسد بود این ملاک نیز در عصر غیبت وجود دارد

جامع المدارك في شرح مختصر النافع؛ ج‌5، ص: 412

و قد يؤيّد ما ذكر بأنّ تعطيل الحدود يفضي إلى ارتكاب المحارم و انتشار المفاسد و ذلك مبغوض في نظر الشارع و بأنّ المقتضي لإقامة الحدّ قائم في صورتي حضور الإمام عليه السّلام و غيبته و ليست الحكمة عائدة إلى مقيمه قطعا فتكون عائدة إلى مستحقّه أو إلى النوع من المكلّفين و على التقديرين لا بدّ من إقامته مطلقا.[5]

در پاسخ به اشکال می فرمایند: اگر ولی فقیه بنود باید عدول مومنین یا فساق آنها حد را اجرا کنند. و در نقد ایشان می گوییم این چه استبعادی دارد اگر عدول المومنین با نبود ولی فقیه قدرت پیدا کردند نهاد قانونی تشکیل دادند و می توانند متجاسر را تنبیه کنند استبعاد ندارد. شهید مطهری در زمانی که خیایان چهار مردان را تعریض می کردند می گفت کار طاغوت درست است چون این وظیفه ولی فقیه است اگر ولی فقیه نبود وظیفه عدول مومنین و بعد از آن نبوت فساق المومنین است و حکومت سابق فساق المومنین بودند. محروم خوانساری نگاهش مطلقا تشکیل حکومت نیست می گفتند در زمان حکومت کفر وظیفه ای برای تشکیل حکومت نداریم و امام در روایات فقط به معنای امام معصوم است ولی در مقابل نظریه امام راحل است. در زمان غیبت زمان حضور دین است و زمان تعطیل دین نیست و حضور دین با اجرای حدود است اگر فقیهی مانند سید شفتی توانست اجرای حدود کند چرا حدود را اجرا نکند و اگر نتوانست لا یکلف الله نفسا الاوسعها. روایات ولایت فقیه« حجتی و خلیفتی» وقتی امام زمان می تواند اجرای حد بکند خلیفه و حجت و جانشین او نیز می تواند اجرای حد بکند.

آیت الله مکارم می فرماید

أنوار الفقاهة - كتاب الحدود و التعزيرات (لمكارم)؛ ص: 8

و من هنا يظهر عدم صحة ما تفوّه به بعض من تعطيل‌ الحدود و التعزيرات في زمن الغيبة لأجل عدم ظهور امام العصر- عج- و بطلان هذا القول واضح، لاستلزامه الفساد و الهرج و الفوضى في المجتمع المعلوم كونه غير مرضىّ عند الشارع و يشهد عليه ما يأتى في الأمر الثانى.[6]

یکی از رویات چنین است

وسائل الشيعة؛ ج‌28، ص: 12

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَزِيعٍ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِيرٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع حَدٌّ يُقَامُ فِي الْأَرْضِ أَزْكَى فِيهَا مِنْ مَطَرِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَ أَيَّامِهَا.[7]

سند روایت

سند روایت سند خوبی است. محمد بن یحیی عطار از مشابخ کلینی است. محمد بن اسماعیل بن بزیع از اصحاب امام رضا است. حنان بن سدیر ثقه است.

دلالت روایت روشن است. یک حد که بر زمین اجرا می شود از چهل روز باران مناسب بهتر است. که خروجی باران آبادانی شهر است. در عرصه معنوی اجرای حد چنین نقشی دارد. بنابراین از اختیاریات معصوم علیه السلام اجرای حدود است و نیز از اختیارات ولی فقیه است البته باید مصالح را در نظر گرفت مانند روایتی که می فرماید لا یقام الحد فی ارض العدو، چون چه بسا مصلحت نباشد.