موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ احکام به نحو قضایای حقیقیه

سخن پیرامون فقه معاصر و کلید های فقه معاصر بود از اول سال تحصیلی که بحث شروع شد چنین وارد شدیم که دین و فقه می تواند پاسخ گوی نیازهای روز باشد بعد از آن وارد کلیدها شدیم.

اولین کلیدی که بیان شد، احکام اولیه و ثانوییه بود،

دومین کلید - مقداری مفصل بیان شد- نقش زمان و مکان در استنباط است.

روش یا کلید سوم: احکام به نحو قضایای حقیقه

روش چهارم: عمومات

روش پنجم: اطلاقات

روش ششم: احکام ولایی

این شش روش و کلید اساسی حل مسائل مستحدثه در فقه هستند.

روش یا کلید سوم: قضایا شرعیه در احکام به نحو قضیه حقیقه

قضایا بر سه قسم اند قضایای ذهنی، قضایایی که موضوع آنها در ذهن است. مانند المتناقضان لایجتماعان و لا یرتفعان. الضدان لا یجتمعان و لکن یرتفعان؛ به این قسم از قضایا در ارزیابی فقهی کاری نداریم. قضایای خارجیه، قضایایی که موضوع آنها در خارج است. مثلا بگوید با علمای شهر دیدار کردم، به این معنی است که با علمای موجود دیدار کرده است شامل علمایی که بعدا خواهد بود یا علمایی که در گذشته بوده باشند، یا کل جندی فی المعسکر مدرب علی حمل السلاح، یا مثلا به همه طلاب مدرس جایزه بدهید این قضیه خارجیه است. در عرصه فقه معاصر با قضایای خارجیه نمی توان گره ای را گشود چون این کلید گذشته است. قسم سوم، قضایای حقیقه، در قضایای حقیقه نظر به خارج و واقع ندارد خواه در خارج موجود باشد یا موجود نباشد مثلا النار حارة یعنی آتش هر زمان چنین است آتش دیروز و امروز و آتش فردا حتی آتش حضرت ابراهیم حارٌ ولی خداوند آن را خاموش کرد ﴿قلنا یا نار کونی بردا و سلما علی ابراهیم﴾ یک فرسخ در یک فرسخ هیزم تدارک دیده بودند شیطان به آنها را یاد داد که حضرت ابراهیم را با منجنیق پرتاب کنند. «قلنا» امر تکوینی است ذات آتش حرارت است اما با امر تکوینی خداوند سرد شد و در تفسیر گفته شده اگر«سلاما» گفته نمی شود حضرت ابراهیم یخ می زد. بنابراین در قضایای حقیقیه نظر به وجود موضوعات خارجیه نیست.

قوانین و احکام شرعیه به نحو قضایای حقیقه هستند وقتی چنین شدند در محدوده زمان و مکان نیستند هر جا موضوع موجود شد حکم آن موجود خواهد شد مثلا ﴿یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود﴾ حکم آن وجوب وفا است و موضوع آن« العقود» است جنس عقد است دیروز و یا امروز و فردا عقد باشد. در گذشته بحث کردیم عقود امر تعبدی نیستند که منحصر در عقود متعارف در فقه نیستند شارع عقود را منحصر نکرده است از عقود مستحدث عقد بیمه یا عقد تامین است که در عصر پیامبر و معصومین مطرح نبوده است. نظر شرع مقدس در خصوص عقد بیمه چنین خواهد عقد بیمه یک عقد عقلائی است که همه عقلاء- مومن و غیر مومن- ملتزم به آن هستند مانند بیمه کشتی ها که بدون بیمه حرکت نمی کنند و منازل نیز بیمه می شود. در عقود شرایطی ذکر می کنند مثلا نباید در عقد جهالت باشد، ثمن و مثمن باید مشخص باشند، جهالت در عقد بناید باشد« نهی النبی عن الغرر» در عقد باید انشاء باشد و دیگر شرایط در خصوص عقد بیمه می گوییم عقد است آیه وفا به عقد بر آن منطبق می شود چون قضیه حقیقه است. علامه مجلسی در بحار مواردی از عمومات را ذکر کرده است. با این کلید پاسخ مسائل را خواهیم داد. در عقد بیمه اشکالی که مطرح می شود جهالت است مبلغی که بیمه گذار می دهد مشخص است اما مبلغی که شرکت بیمه می دهد مشخص نیست. پاسخ این اشکال که این مقدار جهالت در متن بیمه معفو است مانند ماجعل علیکم فی الدین من حرج می گوییم حرج ما زاد بر اصل تکلیف است و الا در جهاد حرج وجود است ذات تکلیف حرج دارد قاعده حرج این مقدار از حرج را بر نمی دارد بلکه مازاد را بر می دارد مثلا به اعرج و اعمی گفته شود جهاد برود این حکم حرجی است. مثال دیگر« المومنون عند شروطهم» این اخبار است که از آن انشاء اراده شده است. مانند کلام راحل« مجلس خبرگان تقویت رهبری است» اخبار است که انشاء از آن اراده شده است یعنی باید تقویت کننده رهبری باشد. با المومنون عند شروطهم شرایطی در صدر اسلام و شرایطی الان است که در صدر اسلام نبود می گوییم این شرط جایز یا حرام است مثلا شرط می کند کالا را می خرد به این شرط موبایل به او بدهد. موبایل در عصر پیامبر و معصومین چنین شرطی نبود ولی با المومنون عند شروطهم اگر در ضمن عقد لازم باید ملتزم به آن باشد با اینکه چنین شرطی در زمان معصوم نبود. بنابراین یکی از کلیدهایی که در حل مسائل مستحدثه قابل توجه است دیدن قضایا به نحو قضایای حقیقیه است.