موضوع: فقه کاربردی/ روش های فقه کاربردی/ نقش زمان و مکان در استنباط/مسابقات ورزشی

زمان و مکان در موضوعات دخیل هستند«اذا تغیّر الموضوع تغیّر الحکم» اگر موضوع تغییر کند حکم آن هم تغییر می کند. از جمله روایاتی که خواندیم روایت فرار وبا است که فرار از طاعون مانند فرار از جهاد است. گفتیم این روایات مربوط به مورد خاص بوده است. زمان در آنجا اثر داشته است اگر فرار می کردند سنگر جهاد خالی می شد. زمان در آنجا اثر داشت لذا پیامبر فرمودند حتی اگر در منطقه ماموریتی وبا بیاید نباید سنگر را رها کنند اما در جایی که چنین نیست این حکم معنی ندارد

دو روایت دیگر نقل شده اگر طاعون در اهل مسجدی پیدا شود حق ندارد از مسجد فرار کند و به مکان دیگری بروند.

وسائل الشيعة؛ ج‌2، ص: 431

قَالَ وَ رُوِيَ أَنَّهُ إِذَا وَقَعَ الطَّاعُونُ فِي أَهْلِ مَسْجِدٍ فَلَيْسَ لَهُمْ أَنْ يَفِرُّوا مِنْهُ إِلَى غَيْرِهِ.[1]

شیخ حر عاملی می فرماید: أَقُولُ: هَذَا مَحْمُولٌ عَلَى الْكَرَاهَةِ مَعَ أَنَّهُ مَخْصُوصٌ بِالْمَسْجِدِ. اولا این حکم حمل بر کراهت می شود ثانیا این حکم مختص به مسجد است در حالی حرمت فرار از وبا یک حکم کلی است که در مقام استنباط آن هستید؛ و نیز همه جا حکم فرار از وبا و طاعون حرام نیست. عنوان باب فتوای شیخ حر عاملی است« باب جواز الفرار من مکان الوبا و الطاعون الا مع وجوب الاقامة فیه کالمجاهد و المرابط» شیخ حر عاملی باب این عنوان در صدد اثبات حکم کلی است در حالی که روایت در خصوص مسجد است.

استاد: به عنوان احتمال می گوییم، روایت در این مقام است که جلوی زنجیره ارتباط انتقال بیماری را بگیرد، چون سخن از اهل مسجد است« اذا وقع الطاعون فی اهل مسجد» تعبیر به اهل مسجد کرده است. بیماری طاعون یک دوره داره مانند طرح شهید سلیمانی برای کنترل شیوع کرونا اجرایی شد. خانه به خانه سر می زدند و برای افرادی که گرفتار کرونا شده اند مواد غذایی و دیگر وسایل مورد نیاز را برای او تهیه می کردند تا بتواند در منزل خود را قرنطینه بکند و موجب قطع زنجیره انتقال ویروس بشوند. احتمال دارد در شهری وبا باشد لازم است کسی از بیرون وارد شهر نشود نیز خارج شهر نشود و این لازم است و نگوییم کراهت دارد. به نظر می رسد به عنوان یک احتمال این روایت پذیرفتی است حتی در صورت قول به حرمت فلیس لهم ان یفروا الی غیره. اهل مسجد به عنوان نماد است لذا اهل شهر را در بر می گیرد

روایت زیر برخلاف روایت قبل از است

وسائل الشيعة؛ ج‌2، ص: 431

عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْوَبَاءِ يَقَعُ فِي الْأَرْضِ هَلْ يَصْلُحُ لِلرَّجُلِ أَنْ يَهْرُبَ مِنْهُ قَالَ يَهْرُبُ مِنْهُ مَا لَمْ يَقَعْ فِي مَسْجِدِهِ الَّذِي يُصَلِّي فِيهِ فَإِذَا وَقَعَ فِي أَهْلِ مَسْجِدِهِ الَّذِي يُصَلِّي فِيهِ فَلَا يَصْلُحُ لَهُ الْهَرَبُ مِنْهُ.[2]

اگر وبا در مسجد باشد از مسجد فرار نکند ولی از زمین می تواند فرار می کند. در این روایت تفصیل بین مسجد و غیر مسجد می دهد. این احتمال دوم را تقویت می کند یعنی توهین به مسجد را تقویت می کند هذا لذا محمول علی الکراهه معنی دارد چون فقیهی فتوا نداده اگر مسجدی وبا بگیرد فرار کردن از آن حرام باشد. اضافه بر آن روایت صحیح است لذا اگر بخواهیم به روایت عمل بکنیم باید بگوییم محمول بر کراهت است در غیر این صورت روایت را باید کنار گذاشت.

حکم مسابقات ورزشی

مثال سوم که به عنوان فقه معاصر است. حکم مسابقات ورزشی چیست؟ البته غیر از مسابقات اسب دوانی و تیر اندازی و شمشیر بازی است. به عبارت دیگر سبق و رمایه در فقه گفته شده است اما مسابقاتی که در روایات نیامده حکم آنها چیست؟ در روایات تعلیم شنا کردن و سباحه وارد شده« علموا صبیانکم السباحة و الرمایة» ولی در آنها مسابقه وارد نشده است. مواردی که روایت آنها نقل شده را می پذیریم اما موارد که روایت آنها نقل نشده مانند کشتی فرنگی و کشتی آزاد آیا جایز هستند؟ و یا مسابقات المپیک -در بخش های مختلف علمی و فرهنگی- یا مسابقات حفظ قرآن که در جهان اسلام از مسابقات رایج هستند این موارد از فقه معاصر هستند. فقیه باید در این موارد نظر خود را بگوید.البته برخی از این مسابقات جواز آن بدیهی است مانند مسابقات حفظ قرآن که هیچ فقیهی آن را منع نکرده است. از دیگر موارد پول گذاشتن و جایزه دادن برای مسابقات حفظ قرآن کسی اشکال نکرده است.

برخی از احکام مسابقات ورزشی بدیهی در نظر گرفته شده است ولی باید مبنای شرعی آنها را باید بررسی کنیم.

وسائل الشيعة؛ ج‌19، ص: 252

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَفْصٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا سَبَقَ‌ إِلَّا فِي خُفٍّ أَوْ حَافِرٍ أَوْ نَصْلٍ يَعْنِي النِّضَالَ.[3]

سند روایت

حفص بن البختری و ثقه است لکن بینه و بین آل العین نبوةٌ فرمووه بالشطرنج مقداری اختلاف بین آنها بوده او را متهم به بازی با شطرنج کردند- در آن زمان شطرنج آلت قمار بود و بازی فکری نبود- به هر حال ثقه است. کافی بین افراد خوب اختلاف چنین پیامدها را دارد. این روایت را صحیحه حفص می نامیم.

دلالت روایت

این روایت در باب ما یجوز السبق فیه و الرمایه به و شرط الجعل علیه، در کدام مسابقات می شود جایزه قرار داد و شرط جُعل قرار داد. مسابقه مگر با اسب دوانی یا شتر دوانی یا تیر اندازی. این روایت را باید معنی کرد. لا سَبَق یا لا سَبق درست است؟

فیض کاشانی می فرماید: ان قرء بتسکین الباء افاد الحدیث المنع من الرهانة فی غیر الثلاثة و قرء بالتحریک فلا الا المنع من الاخذ و الاعطاء دون اصل المسابقة

اگر لا سَبَق باشد یعنی پول و جایزه گرفتن در غیر این سه مورد جایز نیست. با این معنی سخن از جایزه گرفتن است و سخن از مسابقه نیست. و اگر لاسَبَق باشد یعنی فقط پول گرفتن جایز نیست. اگر لا سَبقَ بود اصل مسابقه حرام است اما اگر لا سَبَقَ بود اصل مسابقه حرام نیست و فقط پول گرفتن حرام است.

مرحوم شعرانی می فرماید: در مسابقات غیر نیزاندازی و اسب دوانی مانند کشتی، فوتبال، شنا، روی یک پا ایستادن و دیگر مسابقات جایز است؟ برخی گفته اند جایز نیست و ادعای اجماع کردند اما شهید در شرح لمعه و محقق سبزواری و بعضی از متاخرین جایز دانسته اند اجماع بر عدم جواز در غیر این موارد نداریم و دلیل بر حرمت نیست. در روایات آنچه نهی شده اجرت گرفتن و پول است اما اگر اجرت نگیرند جایز است شیخ انصاری قائل به حرمت شده و ادعای اجماع بسیار بعید است. در محضر پیامبر کشتی گرفته می شد و در مسابقات کشتی شرکت می کردند. اگر مسابقه کشتی حرام بود در این مسابقات شرکت نمی کردند تا تقویت و تایید آن باشد. اضافه بر آن برخی از مسابقات در عرصه فرهنگی مفید است مانند المپیاد ریاضی و در عرصه نوشتن که هر کس بهتر بنویسد و در عرصه حفظ قرآن و حفظ احدایث و عرصه مشاعره و مانند آن محل بحث هستند.

امام راحل در پاسخ به مرحوم قدیری در صحیفه نور جلد 21 ص 34می فرماید: رهان در سبق و رمایه مختص است به تیر و کمان و اسب دوانی و امثال که در جنگ سابق بکار گرفته می شده است و امروز در همان موارد است آنگونه که جنابعالی از اخبار و روایات برداشت دارید تمدن جدید به کلی از بین می رود و مردم یا کوخ نشین بوده و یا برای همشیه در صحراها زندگی نمایند.

شهید مطهری در کتاب اسلام و مقتضیات زمان ج1 ص133 در همین بحث تصریح می کنند این طور نیست سبق و رمایه فرزند اعدوا لهم ما استطعتم است اسلام می گوید شما در تمام زمانها باید حداکثر نیرومندی داشته باشید اسب دوانی و تیر اندازی اصالت ندارد بلکه شکل اجرایی اعدوا ما استطعتم است دستور اعدوا لهم ما استطعتم است که شکل اجرایی در آن زمان تیر اندازی و اسب داونی بوده است به عبارت دیگر جامعی است که به بدن آن- اعدوا لهم ما استطعتم- یعنی اسلام برای سبق و رمایه اصالت قائل نیست بلکه برای نیرومند شدن اصالت قائل است.

بنابراین از سوی لا سبق الا در این موارد که اگر به سکون باء باشد اصل مسابقه حرام است و اگر به فتح باء باشد یعنی جایزه گرفتن اشکال دارد و طرفی برداشت امام راحل و شهید مطرح را داریم که اگر چنین باشد باید کوخ نشین باشیم.

مواردی که نیاز به بحث دارد:

آیا تیر اندازی و اسب دوانی اصالت دارد و خصوصیت دارد؟ یا آنکه اینها وسیله ای برای نیرومند شدن در عرصه ای که نیرومند شدن لازم است؟

مسابقات فرهنگی و المپیادهای فرهنگی که واجب کفایی است یعنی در عرصه علمی و هنری در جهان می خواهیم بگوییم الاسلام یعلو و لا یعلی علیه

در عرصه های دینی که یکی از آنها حفظ قرآن است. اگر در حوزه های علمیه زمنیه ای می شد برترین های ادبیات فقه و اصول و تفسیر را در مسابقات المپیاد معرفی کنیم ایجاد انگیزه برای طلاب می شد.

اگر مساله برتری جهان اسلام و حکومت دینی که یک تلکیف است« وجعلناکم امة وسطا لتکون شهداء علی الناس» این را حکم می کند باید کلام امام راحل و شهید مطهری را بپذیریم و دلیلی بر حرمت آنها نداریم اگر دلیل بر حرمت داشته باشیم باید بگوییم لا سبق انصراف به مسابقات حلال آن زمان بوده است و شاید مسابقات حرامی در آن زمان بوده است لذا این روایت نظر به مسابقات غیر حرام در زمان ما ندارد.