درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی موسوی‌جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شک در مکلّفٌ به/ الزیادۀ فی الصلاه/ بررسی امکان زیاده

زیاده فی الصلاۀ

مراد زیاده در عمل است اما معصداق بارزش نوعا همان نماز است.

بررسی صدق زیاده و معقول بودن آن

سوال اول این است که اصلا آیا زیاده معقول است یا نه؟ مثلا در نماز برخی گفته اند زیاده معقول نیست زیرا مثلا اگر مکلف سوره ای اضافه بکند یا سوره را بشرط لا خوانده یا لا بشرط، اگر سوره را بشرط لا خوانده یعنی بشرط عدم الزیاده، در این صورت سوره دوم بشرط لائیّت سوره اول را خراب کرده سوره ساقط می شود، فتنقلب الزیادۀُ نقیصۀً.

اگر لا بشرط خوانده در این صورت سوره ای که خوانده مشروط به وحدت نیست، لذا اگر چند سوره هم بخواند بر همه صدق سوره صلاتی می کند زیاده هم نیست، کما اینکه ذکر رکوع و سجود اگر یک بار بگوید ذکر رکوع است اگر صد بار هم بگوید باز همه اش ذکر رکوع است زیاده صدق نمی کند.

در نتیجه اینگونه اشکال پیش آمده که زیاده در نماز معقول نیست زیرا یا اصلا زیاده محقق نمی شود. یا مآلش به نقیصه است.

جواب

لا بشرطیّت دو معنی دارد زیرا طبیعتِ لا بشرط را گاهی مأخوذ به نحو صرف الطبیعه است و گاهی مآخوذ به نحو وجود سِعی، اگر طبیعت به نحو وچود سعی باشد ده بار هم سوره را بخواند همه اش سوره است و زیاده محسوب نمی شود مانند تکرار ذکر رکوع و سجده، اما اگر صِرف الطبیعه باشد صِرف الطبیعه صادق بر اول الوجودات است لذا سوره اول را که خواند جزء محقق شد، سوره دوم چه کاره است؟ زیاده است. پس در طبیعت لا بشرط هم زیاده قابل تصور است.

مضاف بر اینکه موضوعات احکام شرعیه عرفی هستند و در عرف اگر کسی دو سوره بخواند زیاده محسوب می شود.

اناطه صدق زیاده به قصد

اگر مکلف یک سوره را به قصد جزئیت خواند و سوره دوم را بدون قصد خواند، آیا این برای صدق زیاده کافی است؟ خیر، در مرکبات اعتباریه مثل نماز وحدت حقیقیه نداریم بلکه مجموعه اعمال متعددی است که شارع بین این امور متعدده متشتته اعتبار وحدت کرده در نتیجه نماز عمل واحدی محسوب می شود، در این مرکبات اعتباری اگر بخواهیم چیزی را داخل در نماز بکنیم و به آن اضافه بکنیم بدون قصد نمی شود،

مثلا کسی که بدنش را می خاراند یا دستش را تکان می دهد آیا این اعمال زیاده در نماز محسوب می شوند؟ خیر، بلکه باید قصد إدخال در نماز بکند تا زیاده صدق بکند، باید إدخال این عمل در ماهیت را قصد بکند زیرا مرکب اعتباری و مقوِّم آن قصد است، و الا نفس کشیدن هم جزء نماز محسوب می شود.

بله، یک مواردی داریم که در نصوص آمده که تکرار یرخی اعمال زیادی در نماز هستند ولو بدون قصد باشند مانند رکوع و سجده، دلیل اینها نص است، در روایت آمده اگر کسی در اثنای نماز سجده تلاوت انجام داد حضرت فرمود «....فانها زیادۀٌ فی المکتوبه... »[1] از اینجا آقایان فرموده اند که تکرار سجده مبطل نماز است چه با قصد و چه بی قصد رکوع هم بالاولولیه القطعیه اضافه شده است.