درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی موسوی‌جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شک در مکلّفٌ به/ شک در رکنیت/ مقام اثبات

مقدمه

بحث ما در این بود که اگر عملی رُکن باشد اخلال سهوی و نسیانی آن هم موجب بطلان نماز است، اما اگر رکن نباشد نسیان مضر نیست و ما بقی عمل را اگر بیاورد نمازش صحیح است. بعد مواجه با اشکال شیخ شدیم که فرموده بود خطاب ناسی محل اشکال است و از آن با مساعدت از فرمایشات آخوند جواب دادیم.

بررسی حال رکنیت اجزاء در مقام اثبات

حالا بحث این است که صِرف امکان کافی نیست بلکه باید در مقام اثبات دلیل بر وقوعش داشته باشیم، به همین مناسب محقق خوئی[1] وارد در سَرد (بافتن) ادله شده است، می فرماید این چهار صورت دارد: زیرا ما از طرفی دلیل جزئیت را داریم و از طرف دیگر دلیل وجوب عمل را، هر کدام از این دو دلیل یا اطلاقی دارند که شامل حال نسیان هم بشود یا ندارند، اگر دلیل جزئیت اطلاقی داشته باشد که شامل حال نسیان بشود دلالت بر رکنیت جزء می کند اما اگر دلیل وجوب الصلاه اطلاقی داشته باشد که شامل حال نسیان بشود دلالت بر صحّت عمل در حال نسیان جزء می کند، نتیجه ملاحظه این دو دلیل چهار صورت است:

صورت اول

صرت اول این است که هم دلیل جزئیت اطلاق داشته باشد و هم دلیل وجوب نماز. اگر هر دو اطلاق داشته باشند اطلاق دلیل جزئیت می گوید این جزء جزء است چه در حال عمد و چه در حال نسیان اما اطلاق دلیل وجوب نماز می گوید تو باید نماز را اتیان بکنی حتی در حالت نسیان جزء بنابراین اگر معذور بودی همان چیزی که انجام دادی کافی است، پس مفاد دو دلیل عکس هم هستند و تعارض بین دو اطلاق واقع می شود، در این تعارض اطلاق دلیل جزئیت مرجع و مقدم است.

چرا؟ چون اطلاق دلیل جزئیّت نسبت به اصل نماز مقیّد است، وجوب نماز مطلق است و جزئیّت جزء قیدی نسبت به اصل نماز است؛ درست است که هر دو اطلاق دارند اما تعارضشان صوری است زیرا همیشه اطلاق دلیل مقیّد حاکم بر اطلاق دلیل مطلق است و اطلاق دلیل جزئیّت مقدم است.

نتیجه این مقدمات رکنیّت است و اگر نسیاناً هم ترک بشود نماز باطل است.

صورت دوم

صورت دوم این است که دلیل جزئیّت اطلاق داشته باشد اما دلیل وجوب الصلاه اطلاق ندارد، «لاصلاه الا بفاتحۀ الکتاب» اطلاق دارد اما «اقم الصلاه» در مقام بیان نیست، در این صورت اطلاق دلیل جزئیّت به طریق اولی دلالت بر رکنیّت می کند و ترک نسیانی آن به طریق اولی موجب بطلان عمل است، چرا؟ زیرا در صورت قبل دلیل وجوب الصلاه اطلاقی داشت و مقدم نشد، اما در این صورت اصلا اطلاقی ندارد تا با اطلاق دلیل جزئیت مقابله بکند، اطلاق دلیل جرئیت دلالت بر رکنیت جزء می کند و معارضی هم ندارد و ترک آن در حال سهو و نسیان هم موجب بطلان عمل است.