درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی موسوی‌جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شک در مکلّفٌ به/ دوران بین شرطیت و مانعیت

مقدمه

گفتیم در شبهات موضوعیه اگر شک در مانعیت داشته باشیم برائت جاری است اما اگر شک در شرطیّت داشته باشیم اشتغال جاری است.

فرعٌ: دوران بین شرطیّت و مانعیّت

حالا یک صورتی باقی می ماند و آن دوران امر بین شرطیت و مانعیت است، مثلا نمی دانیم فلان مورد شرط است یا مانع؟ تصویرش به این صورت است که شرط و مانع همیشه تضاد دارند لذا یک عمل در عین حالی که ممکن است وجودش مانع باشد، ممکن است عدمش شرط باشد، مثلا در همان مثال «لا تصل فی وَبَر ما لا یؤکل لحمه» هم ممکن است بگوییم لُبس ما لا یؤکل لحمه مانع از برای نماز است هم احتمال دارد عدم لُبس ما لا یؤکل لحمه شرط صحّت نماز باشد، دلیل گفته لباس ما لا یؤکل لحمه نپوش ما شک کردیم که مرادش شرطیّت است یا مانعیت، محل نزاع همین است که اگر شک کردیم لُبس ما لا یؤکل لحمه مانع است یا ترک لُبسش شرط است؟ تکلیف چیست؟

مثال دیگر در بحث طواف لازم است مرد ختنه شده باشد و طواف أغلف (عدم الختان) باطل است، سؤال این است که آیا ختان شرط است یا أغلف بودن مانع است؟ هر دو محتمل هستند.

در چنین جایی باز اصاله الاشتغال جاری است، چرا؟ زیرا اصاله البرائه در جایی جاری است که بدانیم یک چیزی مانع است، وقتی نمی دانیم مانع است یا شرط است و احتمال می دهیم مانع نباشد اصاله البرائه نمی توانیم جاری بکنیم و مجرای اشتغال است.

ما به آن اصل برائتی می توانیم تکیه بکنیم که وجودش معلوم و محرز باشد، اگر خود جریان برائت مشتبه باشد مؤمِّن و معذِّری نداریم، در ما نحن فیه جریان اصاله البرائه مبتنی بر علم به مانعیّت است، وقتی مانعیت مشتبه است و احتمال اشتغال هست اصل برائتی نداریم.

نتیجه این می شود که باید احتیاط بکنیم، احتیاط در صورتی رفع می شود که ما به انطباق اصاله البرائه مطمئن باشیم و احراز بکنیم که شک ما از خانواده شک در حدوث تکلیف است، وقتی به انطباقش اطمینان نداریم جای اصاله البرائه نیست و باید احتیاط بکنیم.

اصاله البرائه مؤمِّن است و ما این مؤمِّن را نداریم لذا خود بخود نوبت به احتیاط و اشتغال می رسد.

آیا در اینجا اشتغال را ترجیح [بر چیزی] داده ایم؟ خیر، برائت جاری نیست، مؤمِّن ما جریان اصاله البرائه قطعی است وقتی این مؤمِّن را نداریم اصاله البرائه کنار می رود و عدم جریان برائت برای وجوب احتیاط کافی است.