درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی موسوی‌جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شک در مکلّفٌ به/ شک در موارد شرطیت و مانعیت

شک درموارد شرطیّت و مانعیّت

رسیدیم به شک در شرطیت و مانعیّت، یعنی اگر شک کردیم در مانعیّت مانع آیا برائت جاری است یا قاعده اشتغال؟ با اگر شک کردیم در شرطیّت شرط آیا برائت جاری است یا اشتغال؟ این بحث ماست.

بررسی جریان برائت در شک در مانعیّت

مثلا مولی فرموده «لا تصلِّ فی وَبَر ما لا یؤکل لحمُه» این به معنای مانعیّت وَبَر حرام گوشت در نماز است یعنی نماز را باطل می کند، مانند اینکه نمی دانیم این لباس از موی گربه است یا بُز؟ [این شبهه موضوعیه است] ولی ممکن است به صورت شبهه حکمیه هم تصور بشود مثلا شک در اختصاص مانعیّت به مسوخ یا عدم آن.

[خوب] در موارد شک در مانعیت تکلیف چیست؟

قاعده کلی این است که هر زمان شک در مانعیت کردیم اصاله البرائه جاری است.

چرا؟ زیرا مانعیّت از خانواده نهی است و دلیل مانعیت همیشه به لسان نهی است مانند همین مثال «لا تصلِ فی وبر ما لا یؤکل لحمه» و لسان نهی هم لسان عموم و استغراق است، حتی اگر نهی ارشادی باشد. استغراق نیز اینگونه است که منحل می شود به نهی های متعدد به عدد افراد، مثلا «لا تشرب الخمر» منحل می شود و هر خمری یک لا تشرب برای خودش پیدا می کند.

با این بیان معلوم می شود وقتی ما شک کردیم که این مورد خارجی آیا مصداق «ما لا یؤکل لحمه» هست یا نه، مرجعش این است که آیا نهی «لا تصلِّ» این مورد را گرفت یا نه؟ شک در تعلّق نهی از مقوله شک در ثیوت تکلیف است که مرجعش اصاله البرائه است.

بنابراین می گوییم که در شک در مانعیّت همیشه اصاله البرائه جاری می شود.

عدم جریان برائت در شک در شرطیت

اما در شک در شرطیت [شبهات موضوعیه] برائت جاری نمی شود مثلا می دانیم که امر صلاتی مشروط است به استقبال القبله ولی [در جهت قبله] شک کرده ایم برای احراز شرط باید به جهات اربعه نماز بخوانیم. آیا می توانیم بگوییم شک داریم و اصاله البرائه جاری بکنیم؟ خیر، زیرا علم اصل تکلیف را احراز کرده ایم و شک ما در امتثال است و با نماز خواندن به یک طرف، احراز امتثال نمی شود و شک ما زائل نمی شود، وقتی شک در امتثال باشد قاعده می گوید الاشتغال الیقینی یستدعی البرائه الیقینیه لذا باید به چهار جهت نماز بخوانیم تا احراز امتثال بکنیم.

اگر شک در اصل شرطیت داشته باشیم اصاله البرائه جاری است اما وقتی اصل شرطیّت را می دانیم و فقط در مصادیق شک داریم، اشتغال جاری است.

این تفاوت میان شک در شرطیّت و مانعیّت است که یکی مجرای برائت و دیگری مجرای اشتغال است.