درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی موسوی‌جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شک در مکلّفٌ به/ دوران بین الاقل و الاکثر/ اقل و اکثر در شرایط

مروری بر مباحث گذشته

بحث در اقل و اکثر از بابت شرایط بود و برای او سه قسم درست کردیم که ببینیم در مورد آن ها برائت جاری می شود یا نه

قسم اول شرط و مشروط با وجود جدا گانه است مثل صلاه و وجوب وضو به نظر ما در اینجا برائت جاری می شود، زیرا اشکال آقایان که می گویند جاری نمی شود از باب انحلال حقیقی بوده اما ما می گوییم انحلال حکمی است.

یعنی ما وقتی شک کردیم منحل می شود که صلاتی واجب شده ولی نمی دانیم مشروط به وضو است یا قید ندارد، لذا نسبت به اصل وجوب الصلاه علی سبیل اطلاق و به معنای اعم یقین داریم اما نسبت به شرط شیئ بودن و متقیّد بودنش به وضو را نمی دانیم. اینجا محقق خوئی می گویند اصاله البرائه به معنای سعه و آزادی است و آزادی از ضیق جاری می شود و نسبت به وضو جاری می شود اما اصاله البرائه از اطلاق معنا ندارد یعنی وجوب صلاه علی الاطلاق را نمی تواند برائت آن را بردارد، زیرا اطلاق خودش لابشرطیت است و ضیق نیست که برائت آن را بردارد.

لذا اصاله البرائه از تقیید به وضو قابل جریان است بدون معارض در طرف اطلاق که نماز بدون وضو است و اطلاق به معنای سعه است. از طرفی تنجیز علم اجمالی از باب تعارض اصول است و اینجا اصاله برائه بدون معارض جاری می شود و علم اجمالی منحل می شود.

بیان دیگر در کلام سایر علماء

گفته اند انحلال حکمی علم اجمالی از باب تنجز است، یعنی تکلیف نسبت به اصل صلاه منجز شده است اما نسبت به قید وضو نمی دانیم منجز شده است یا نه، از طرفی بیان شرط و مشروط از طرف مولا است و عقاب باید مسبوق به بیان باشد، نسبت به اصل صلاه بیان شده و عقاب آور است اما تقیدش به وضو بیان واضحی نبوده که منشاء شک است، دیگر اینجا استحقاق عقاب وجود ندارد، زیرا بیان نکرده است.