درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شکست در مکلّفٌ به/ تنبیهات علم اجمالی/تنبیه ششم؛ ثمره داشتن جریان اصل در اطراف

مقدمه

گفتیم اگر یکی از اطراف ثمره عملیه نداشته باشد جریان اصل مانند اصاله الطهاره با مشکل مواجه می شود زیرا اصل باید در همه اطراف ثمره عملیه داشته باشد تا در همه اطراف قابل جاری بشود تا تعارض و تساقط بکنند و علم اجمالی منجز بشود، حالا اگر در یکی از اطراف ثمره نداشته باشد اصل هم اقتضای جریان ندارد لذا در طرف دیگر اصل بلا معارض جاری شده و نوبت به تنجیز علم اجمالی نمی رسد. اصل این مطلب درست است و می توانیم بگویم از جمله شرایط تنجیز ثمره داشتن اصل در همه اطراف است و اگر در یکی از اطراف اصل ثمره نداشته باشد در طرف دوم اصل جاری شده و علم اجمالی منجز نمی شود.

بررسی مثال کاسه غصبی

بحث در مثالی است که آقایان گفته اند، یک قطره نجاستی در احد الکاسین افتاده در حالی که یکی از دو کاسه غصبی است، تصرف در کاسه غصبی مطلقا حرام است لذا جریان اصاله الطهاره در آن ثمره عملی ندارد چون خودش غصبی و استفاده از آن حرام است، در اینجا گفته اند اصاله الطهاره ثمره ای ندارد و جاری نمی شود لذا اصاله الطهاره در کاسه دوم جاری است. به عبارت دیگر می خواهند بگویند الممنوع شرعاً کالممنوع عقلا، کاسه غصبی ممتنع شرعی است و مانند ممتنع عقلی است زیرا نه قابل شُرب است نه قابل استفاده ، چون غصبی است.

اصل قضیه درست است اما ما در این مثال تردید داریم، اگر یک کاسه غصبی باشد آیا اصاله الطهاره هیچ ثمره ای ندارد؟ از بابت استفاده عمدی ثمره ندارد اما در مورد طهارت و نجاست ملاقِیِ آن چطور؟ ملاقات یک امر خارجی است اگر باد چیزی را درون این ظرف انداخت یا شخص جاهلی چیزی را درون ظرف کرد و امثال اینها تصرفی نکرده ایم اما طهارت و نجاست آن به ما مربوط است، پس طهارت و نجاست کاسه عصبی و جریان اصاله الطهاره در آن برای ما ثمره دارد و اینگونه نیست که بگوییم هیچ ثمره ندارد، مثلا ثمره اش در مورد ملاقِی آن است اگر اصاله الطهاره جاری بشود ملاقی آن طاهر است اگر جاری نشود ملاقِی آن هم واجب الاجتناب است، این ثمره احتیاج به تصرف ندارد.

دیروز بر مسلک علیت تامه گفتیم که این کاسه وجوب الاجتنابی از بابت غصبیت دارد و با نجاست وجوب اجتناب جدیدی نمی آید، این بر مسلک علیت تامه بود، الان برگشتیم بر مسلک اقتضاء، در مسلک اقتضاء تنجز علم اجمالی منوط به جریان و تعارض اصول است و می خواهیم بگوییم اصاله الطهاره در کاسه غصبی هم جاری می شود و ثمره برای آن قابل تصور است.

آقایان مانند محقق خوئی در اینجا می گویند جریان اصاله الطهاره در کاسه غصبی هیچ فایده ای ندارد چون از بابت غصبیت تصرف در آن مطلقا حرام است، ما بر مسلک اقتضاء این اشکال را مطرح می کنیم که کاسه غصبی هم ثمره دارد و آن بحث طهارت و نجاست ملاقِی است، در عین حالی که کاسه غصبی است اما شبهه در ملاقِی آن به وجود می آید و برای همین ثمره دارد و ثمره که داشته باشد اصاله الطهاره اقتضای جریان دارد، وقتی اقتضای جریان داشته باشد با اصاله الطهاره در طرف مقابل تعارض و تساقط می کند و علم اجمالی منجز می شود.

پس ما اصل مطلب را قبول داریم که باید همه اطراف علم اجمالی ثمره داشته باشد زیرا اگر اصل عملی ثمره عملیه نداشته باشد اقتضای جریان ندارد لذا در علم اجمالی اگر یکی از اطراف ثمره نداشته باشد اصل ترخیصی اقتضای جریان ندارد وقتی جاری نشد اصل در طرف مقابل بلا معارض جاری شده و علم اجمالی ساقط می شود، این حرف درست است لکن بحث ما در مثال کاسه غصبی است و می خواهیم بگوییم در اینجا هم ثمره دارد و اقتضای جریان دارد و آن ثمره بحث نجاست ملاقِی آن است.