درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اصول عملیه/ شک در مکلّفٌ به/ تنبیهات علم اجمالی/ تنبیه اول: اضطرار بعض اطراف

نتیجه مباحث

بحث ما تمام شد و در نهایت ما برای علیت تامه ایرادی ندیدیم. عند دوران الامر هم فی نفسه علیت تامه ارجحیّت دارد، لکن مسلک اقتضاء هم همه مسائل را حل می کند.

تنبیهات علم اجمالی

تنبیه اول؛ اضطرار الی بعض الاطراف

اجتناب از همه اطراف علم اجمالی واجب است هم طبق مسلک اقتضاء و هم طبق مسلک علیت تامه، قائلین به اقتضاء می گویند به خاطر تعارض اصول و قائلین به علیت تامه می گویند به دلیل عدم امکان ترخیص و عدم جریان اصول.

حالا اگر دو کاسه مشتبه داشته باشیم و مکلف اضطرار به شُرب یکی پیدا کرد، شُرب کاسه اول به دلیل اضطرار حلال است و بحثی نداریم، بحث در کاسه دوم است که آیا هنوز اجتناب از آن واجب است یا نه؟ این بحث دو صورت دارد:

یک بار اضطرار به احدهمای غیر معیّن است و یک بار به احدهمای معیّن.

در صورتی که مضطرُّ الیه معیّن باشد باز دو قِسم دارد؛ زیرا علم اجمالی یا قبل از اضطرار است و یا بعد از اضطرار.

پس در نتیجه دو صورت است که صورت دوم خودش دو قِسم دارد.

صورت اول؛ اضطرار به غیر معیّن

اگر مضطرٌ الیه احدهمای غیر معیّن باشد علم اجمالی قطعا منجّز است و از طرف دیگر هم باید اجتناب بکنیم، چرا؟ زیرا اضطرار در صورتی حکم را از فعلیت می اندازد که تعلّق بگیرد به عین ما تعلّق به التکلیف و در ما نحن فیه اضطرارتعلّق نگرفته به عین ما تعلّق به التکلیف، تکلیف به یک کاسه معیّن تعلق گرفته (ولی نمی دانیم کدام است) اما اضطرار تعلق گرفته به احدهما و جامع؛ پس متعلّق تکلیف فرد است اما متعلق اضطرار جامع است، لذا علم اجمالی به تکلیف سر جای خودش باقی است و باید ازآن احتیاط بشود ولو در حد موافقت احتمالیه، چون یک کاسه را به دلیل اضطرار می خوریم کاسه دوم می ماند که باید از آن اجتناب بکنیم و این موافقت احتمالیه است.

صورت دوم؛ اضطرار الی المعیّن

مثلا یک کاسه آب است و کاسه دوم روغن، الان مکلف تشنه شده و اضطرار به آب پیدا کرده است و کاری با کاسه روغن ندارد، اما بعد از نوشیدن آب تکلیف این کاسه روغن چیست؟ آیا آن هم واجب الاجتناب است؟ اینجا فرق می کند و باید ببینیم آیا علم اجمالی مقدم بر اضطرار بوده یا مؤخّر از آن.

قِسم اول؛ تقدم علم اجمالی

اگر علم اجمالی مقدم باشد یعنی دو کاسه داشته یکی آب بود و یکی روغن و می داند در یکی فضله موش افتاده، پس علم اجمالی حاصل شده اما بعد تشنه شد و اضطرار پیدا کرد، در این صورت کاسه آب که مضطر الیه و حلال است اما از کاسه روغن باید اجتناب بکند.

قِسم دوم؛ تقدم اضطرار بر علم اجمالی

اما اگر اضطرار مقدم بر علم اجمالی باشد یعنی ابتدا تشنه شد و رفت سمت کاسه آب بعد علم اجمالی پیدا کرد که در یکی فضله موش افتاده، در این صورت کاسه آب که مضطرٌ الیه و حلال است و اجتناب از کاسه دوم هم واجب نیست.

ادامه مطلب در جلسه بعد بیان می شود.