درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اصول عملیه / شک در مکلّفٌ به/ دوران بین المتباینین/ موافقت قطعیه/ مقام اثبات

نهم، روایت عبد الله بن سنان

عبد الله بن سنان عن أبي عبد الله ( عليه السلام ) قال : «كل شيء فيه حلال و حرام فهو لك حلال أبداً حتّى تعرف الحرام منه بعينه فتدعه»[1]

«فیه حلال و حرام» یعنی علم اجمالی «فهو لک حلال» تا چه زمان؟ «حتی تعرف الحرام منه بعینه» تا وقتی که آن حرام را بشناسی. پس معنایش جریان اصاله الحل (ترخیص) در اطراف علم اجمالی است و این خلاف چیزی است که ما می گوییم، برای همین قدری کار مشکل می شود.

مناقشات دلالی در خبر عبد الله بن سنان

بر این روایت چند اشکال وارد شده است:

اول اینکه برخی گفته اند این روایت همان روایت عبد الله بن سلیمان است، زیرا روایت عبد الله بن سلیمان را نیز عبد الله بن سنان نقل کرده برای همین استظهار کرده اند که این دو خبر یکی هستند منتهی در خبر دوم قسمتی از سند ساقط شده است. این سقوط چه عمدی باشد چه سهوی، متعارف است که روایت را به کسی که معروفتر است نسبت بدهند، پس این خبر از اعتبار می افتد چون راوی اصلی عبد الله بن سلیمان است که ضعیف بود.

جواب می دهند که روایت عبد الله بن سنان «عن ابی عبد الله علیه السلام» است اما روایت عبد الله بن سلیمان ««عن ابی جعفر علیه السلام» است، اگر اسقاطی باشد در سند است و احتمال نمی رود که (عمداً یا سهواً) هم از سند اسقاط شده باشد. یعنی امام را عوض کرده باشند، لذا این اشکال وارد نیست.

جواب دوم این است که این روایت عبد الله بن سنان هم دنباله ای دارد و آن دنباله در مورد پنیر است، پنیر از چند جهت محل تأمل است. زیرا :

اولا شبهه غیر محصوره است.

ثانیا منشأ اشکال پنیر أنفحه و مایه پنیر است که از شکم بزغاله در می آورند و این أنفحه را خیلی وقتها از شکم بزغاله های مرده خارج می کرده و استفاده می کردند، از آن جهت که از اجزای میته می شد، پنیر را نجس می کرد.

اما جواب این است که احتمال تقیه وجود دارد؛ زیرا بر مذهب شیعه امامیه أنفحه پاک و حلال است و از مستثنیات میته است، دلیلش هم این است که انفحه از میته جداست و قابل شستشو است؛ حالا اگر در روایات نجاست پنیرها مفروض باشد روایت تقیه ای می شود.

اما ظاهر حدیث این نیست، بلکه ظاهر حدیث این است که سائل سوال از احتمال نجاست می کند اما حضرت پنیر می آورد و می خورد و تقیه هم نمی کند، بعد می فرماید «کل شیئ لک حلال» این هم یک قاعده کلیه است در باب اصاله الحل. یعنی از باب مماشات با سائل حضرت می گوید اگر شک در حلیت داشته باشی حالا به هر دلیلی شک کردی در این صورت بر تو حلال است چون شبهه غیر محصوره است.

در مجموع همانطور که شیخ و حضرت امام فرمودند این روایت اصلا ربطی به علم اجمالی ندارد بلکه در مورد همان «حرام عینی» است.

تعارض روایت عبد الله بن سنان با ادله احتیاط

به فرض که دلالت روایت عبد الله بن سنان را بپذیریم مشکل جدیدی رخ می دهد و آن معارضه این خبر با ادله احتیاط است، مثلا اخبار احتیاط «قف عند الشبهه فان الوقوف عند الشبهه خیر من الاقتحام فی الهلکه» و این را قبلا گفته ایم که در این روایت هلکه مفروض گرفته شده است؛ این هلکه مفروضه چیست؟ تنها در شبهات قبل الفحص و شبهات مقرون به علم اجمالی ما یک منجِّزی داریم و باید احتیاط بکنیم.

همچنین آن روایتی که وارد شده در دو کاسه ای که علم اجمالی به نجاست احدهما دارد حضرت می فرماید «یحریقهما و یتیمم» یعنی چه؟ یعنی وجوب اجتناب از اطراف علم اجمالی.

لذا این اخبار احتیاط همه ناظر به مورد علم اجمالی هستند، این اخبار هم مشهورتر و هم بیشتر هستند و مقدم بر خبر عبد الله بن سنان میشوند. اما این تقدم در صورتی است که اصلا چنین دلالتی را برای خبر عبد الله بن سنان بپذیریم، حال آنکه اصل این دلالت از نظر ما محل مناقشات است به همان بیانی که گذشت.