درس خارج اصول استاد جزایری

موضوع: اصول عملیه/ اصاله البرائه/ استدلال به روایات/ حدیث اطلاق

مقدمه

در مورد حدیث سعه گفتیم که روی هم رفته دلالت حدیث خوب است؛ چون گفتیم دو قرائت محتمل دارد یعنی «فی سعۀٍ ما لایعلمون» به تنوین کسر که در آن صورت دلالتش نسبت به اخبار احتیاط محکوم می شود و «فی سعۀِ ما لایعلمون» به کسر تاء که دیگر محکوم نیست و معارضه با اخبار احتیاط می کند و بر آن‌ها مقدم می‌شود. محقق خوئی هم یک مؤیدی برای این قرائت دوم پیدا کرده بودند و آن اینکه در احتمال اول «ما» مای مصدریه ظرفیه است به خلاف قرائت دوم که «ما» موصول است و مای مصدریه ظرفیه وارد بر مضارع نمی شود مگر مضارعی که معنای ماضی بدهد مانند «ما لم یعلم».

منتهی اشکال عمده این بود که روایت مرسله است و سندی ندارد و از این جهت ضعیف است.

نقل دیگری از حدیث سعه

همین حدیث جور دیگری نقل شده که سند خوبی دارد و آن موثقه سکونی است، این روایت را کلینی از علی بن ابراهیم و او هم از پدرش ابراهیم بن هاشم و او از نوفلی و نوفلی هم از سکونی نقل می کند. نوفلی توثیق صریح ندارد لکن مقارن سکونی است و شیخ در مورد سکونی گفته «الطائفۀ عملت بروایاته» و بیشترین روایات سکونی از طریق نوفلی به ما رسیده است. پس معلوم می شود که نوفلی هم در نظر طائفه مقبول و مورد اعتماد بوده است.

روایت از بابت خود سکونی موثقه است، چون او سنی بوده است اما شیخ طوسی در عدّۀ می فرماید که اصحاب به روایات او عمل کرده اند و این توثیق شیخ برای عمل به روایات او کافی است.

عن ابی عبد الله علیه السلام «أنَّ أمير المؤمنين عليه‌السلام سئل عن سفرة وجدت في الطريق مطروحة ، كثير لحمها وخبزها وجبنها وبيضها ، وفيها سكينٌ ؟» از حضرت پرسیدند در مورد سفره ای بر روی زمین که در آن اطعمه مختلف بود آیا می شود از آن استفاده کرد؟ حضرت فرمودند: «فقال أمير المؤمنين عليه‌السلام : يقوّم ما فيها ، ثمَّ يؤكل ؛ لأنّه يفسد ، وليس له بقاء» قیمت بگذارند و استفاده بکنند، چون فاسد شدنی است و فاسد می شود و آن موقع هم یخچال نبوده و در بیابان بوده اند و سردابی هم نبوده که نگه داری کنند و اسراف می شده، لذا باید قیمت گذاری کنند بعد می توانند استفاده بکنند «فان جاء طالبها غرموا له الثمن» اگر صاحب سفره آمد قیمت را به او بدهند «قيل : يا أمير المؤمنين ! لا ندري سفرة مسلم ، أو سفرة مجوسي ؟» راوی اشکالی ایجاد کرده و گفت این سفره گوشت است و معلوم نیست صاحب آن مسلمان بوه یا مجوسی؟ لاحتمال دارد مجوسی باشد و ذبح این گوشت شرعی نباشد و این گوشت حرام باشد، چون اهل کتاب ولو اینکه پاک هستند اما ذبحشان حرام است، حضرت جواب دادند :

«قال : هم في سعة حتّى يعلموا»

یعنی در سعه هستند تا زمانی که علم به خلاف پیدا کنند مثلا بفهمند صاحبش مجوسی است.[1]

بررسی دلالی حدیث

اگر بخواهیم این حدیث را تطبیق بر قواعد خودمان بکنیم باید بگوییم وقتی شک داریم در اسلام و کفر صاحب گوشت در واقع شک می کنیم در تذکیه گوشت و اصالۀ عدم التذکیه که نوعی استصحاب است در اینجا جاری می شود، پس چطور حضرت فرمودند «هم فی سعۀٍ»؟

جواب این است که یک اماره ای داریم که مقدم بر استصحاب است و آن ارض المسلمین و سوق المسلمین است و این اماره مقدم بر استصحاب عدم تذکیه است. پس وقتی در سرزمین اسلامی گوشتی پیدا می شود ارض المسلمین اماره بر تذکیه است ولو اینکه در آن سرزمین غیر مسلمان هم باشد. از این جهت وقتی اماره علی التذکیه داریم نوبت به استصحاب نمی رسد.

اما بالاخره آیا این حدیث می تواند قابل استدلال بر اصاله البرائه باشد؟ خیر، زیرا این سعۀ که در روایت آمده از بابت وجود اماره است و حلیّت از این بابت است و ربطی به اصاله البرائه ندارد و از محل بحث ما اجنبی است.

حدیث اطلاق

«کلُّ شیئٍ مطلق حتی یرد فیه نهیٌ»[2] این حدیث هم مرسله است. از مرسلات شیخ صدوق است که او خیلی به آن اتکاء دارد. در بحث قنوت اگر نمی دانیم قنوت بالفارسیّۀ در نماز اشکال دارد یا نه، باید بگوییم اشکالی ندارد و استدلالشان به این است که امام صادق علیه السلام فرموده اند: «کلُّ شیئٍ مطلق حتی یرد فیه نهیٌ» در کتاب امالی هم دوباره همین حدیث را نقل کرده است، پس حدیث سندی ندارد. اما شیخ صدوق خیلی به آن اعتماد داشته است.

اما دلالت حدیث، شیخ انصاری می فرماید[3] أظهر روایات اصاله البرائۀ همین روایت است. اما آخوند نپدیرفته[4] و دلالت حدیث را ضعیف می داند.