درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: حیض/دماء ثلاثه/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة؛

بحث در تفسیر قرشی بود که نظر آقای خویی(ره) و نکات خود را بیان کردیم.

حیض نبودن خونی که زن قبل از اکمال نه سال و بعد از یائسگی می بیند

مسألة ۴۴٠. الدم الذی تراه المرأة قبل اکمال تسع سنین و الذی تراه بعد الیئس لیست بحیض.

از شرایط حیض این است که بعد از اکمال تسع سنین باشد. اگر قبلش بود، حیض نیست. اگر بعد یائسگی، خونی خارج شد، استحاضه است و حیض نیست. حالا این دو مساله را باید بخوایم.

اما دلیل اینکه به بلوغ و اکمال تسع سنین، مشروط است، موثقه عبدالله بن سنان است.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ آدَمَ بَیَّاعِ اللُّؤْلُؤِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ... وَ إِذَا بَلَغَتِ الْجَارِیَةُ تِسْعَ سِنِینَ فَکَذَلِکَ (کذلک یعنی کتبت لها الحسنة و کتبت علیها السیئة؛ یعنی بالغ است) وَ ذَلِکَ أَنَّهَا تَحِیضُ لِتِسْعِ سِنِینَ.[1]

موضوعیت این تسع سنین چیست؟ تسع سنین در وقتی است که امکان حیض هست. مثل بلوغ مرد که مربوط به انزال و خروج منی است. در مورد زن، خروج حیض است. ولی قبل از تسع سنین، حیض خارج نمی شود و بالغ هم نیست.

و یؤیدها روایة ابن الحجاج.

روایت ابن حجاج، همین مضمون روایت عبدالله بن سنان را دارد.

و نقل الاجماع و الاتفاق علیه من بعض الفقهاء.

در جواهر آمده است که از بعضی فقها، بر این موضوع، اجماع نقل شده است.

و اما الثانی (یعنی یائسه) فلان الیأس معناه عدم اتصاف الدم بالحیضیة.

معنای یائسه شدن این است که دیگر حیض خارج نمی شود؛ یئسش از این است و اگر خونی خارج شد، حیض نیست.

و قد تقدم فی الفرع السابق أن نهایة الحکم بالحیضیة خمسون فی غیر القرشیة و الستون فی القرشیة.

قبلا هم شرحش را خواندیم که یائسگی در قرشیه شصت سال و در غیر قرشیه پنجاه سال است.

حکم خونی که زن حامله یا مرضعه بعد از حمل می بیند

یک بحث دیگر داریم و آن این است که زن حامله یا مرضعه، بعد از وضع حمل، در همان دو سالی که شیر می دهد آیا حیض می بیند یا نه؟

ظاهرش این است که نمی بیند و متعارف هم این است که حیض خارج نمی شود. ولی امکان هم دارد که خارج شود.

دو طائفه روایت در محل بحث

و الدلیل علی ذلک ...

اولا وسائل در باب ٣٠، مساله را عنوان کرده است. باب جواز اجتماع الحیض مع الحمل. امکان دارد که حیض با حاملگی جمع شود.

و اورد فیه روایات کثیرة مستفیضة واضحة الدلالة منها صحیحة عبدالله بن سنان عن ابی عبدالله (ع).

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ أَبِی دَاوُدَ جَمِیعاً عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ وَ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْحُبْلَی (یعنی حامله) تَرَی الدَّمَ (خونی می بیند) أَ تَتْرُکُ الصَّلَاةَ (اگر حیض باشد، باید نماز را ترک کند و اگر استحاضه است، ترک نمی کند.) فَقَالَ نَعَمْ (حضرت(ع) فرمود بله حیض می بیند و باید صلاة را ترک کند) إِنَّ الْحُبْلَی رُبَّمَا قَذَفَتْ بِالدَّمِ.[2] (گاهی از اوقات، از زن آبستن، خون حیض خارج می شود.)

روایات دال بر عدم حیضیت خون زن حامله

در مقابلش روایاتی داریم که بر عدم دلالت دارند؛ یعنی اینکه حیض نمی بیند.

[روایت اول]

کموثقة السکوني عن جعفر عن ابیه علیهما السلام.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّهُ قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ص مَا کَانَ اللَّهُ لِیَجْعَلَ حَیْضاً مَعَ حَبَلٍ (خداوند حیض را با آبستنی جمع نمی کند) یَعْنِی إِذَا رَأَتِ الْمَرْأَةُ الدَّمَ وَ هِیَ حَامِلٌ لَا تَدَعُ الصَّلَاةَ (اگر زن حامله خون دید، باید نماز بخواند. پس یعنی استحاضه است؛ چون اگر حیض باشد، نباید نماز بخواند. پس مقصود این است که با حاملگی جمع نمی شود.) إِلَّا أَنْ تَرَی عَلَی رَأْسِ الْوَلَدِ (مگر اینکه خون نفاس باشد که وقتی سر بچه بیرون بیاید شروع می شود) إِذَا ضَرَبَهَا الطَّلْقُ وَ رَأَتِ الدَّمَ تَرَکَتِ الصَّلَاةَ.[3] (طلق یعنی درد زایمان. هر وقت درد او را گرفت و سر بچه پیدا شد و خونی بیرون آمد، خون نفاس است و خون نفاس، نماز ندارد؛ مثل حیض.)

[روایت دوم]

و فی روایة المُقرِن (اینجا مُقَرَّن نوشته است ولی معروفش مُقرِن است.) عن ابی عبدالله (ع) عن علی (ع) عَنْ رِزْقِ الْوَلَدِ فِی بَطْنِ أُمِّهِ (بچه که در شکم مادر زنده است، غذایش در شکم مادرش چیست؟) فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَبَسَ عَلَیْهِ الْحَیْضَةَ فَجَعَلَهَا رِزْقَهُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ.[4] (حضرت(ع) فرمود خداوند خون را در شکم مادر در زمان حاملگی محبوس می کند و دیگر بیرون نمی آید؛ همین رزق بچه می شود و طعامش از آن است.)

[روایت سوم]

و في صحيحة حُمَید المثنّی:

وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ حُمَیْدِ بْنِ الْمُثَنَّی قَالَ: سَألْتُ أ َبَا الْحَسَنِ الْأَوَّلَ ع عَنِ الْحُبْلَی تَرَی الدَّفْقَةَ وَ الدَّفْقَتَیْنِ مِنَ الدَّمِ فِی الْأَیَّامِ وَ فِی الشَّهْرِ وَ الشَّهْرَیْنِ فَقَالَ تِلْکَ الْهِرَاقَةُ لَیْسَ تُمْسِکُ هَذِهِ عَنِ الصَّلَاةِ.[5]

در این صحیحه آمده است که در بعضی از روزها، تری الدفقة و الدفقتین یعنی پرتاب خونی یک بار و دوبار می بیند. یا ماهی یکبار یا دوماهی یکبار می بیند. حضرت(ع) فرمود: این خونریزی است. هراقه یعنی خونریزی. این جزء خونریزی است. یعنی خون استحاضه است و جلوی نماز را نمی گیرد؛ چون این حیض نیست. مانع از نماز نمی شود.

بنابراین روایات دو دسته شدند؛ یک دسته دلالت کردند که حیض می آید و یک دسته دلالت کردند که حیض نمی آید. حالا ببینیم نتیجه نهایی چه می شود.

توجیه روایات طائفه دوم

و الجواب عن الکل واضح.

ما طبق مشهور، اخذ به روایات طائفه اول می کنیم که امکان خروج حیض در زن حامله هست. [پس باید روایات دسته دوم را توجیه کنیم]

اما روایت حُمید بن مثنی، خیلی واضح است؛ چون موضوعش دفقه و دفقتین است. دفقه و دفقتین، حیض حساب نمی شوند. برای اینکه اقل حیض، سه روز متوالی است. بنابراین شرایطش را ندارد.

فالحبلی و غیرها سیان فی عدم الحیضیة بذلک.

روایت دیگر که فرمود خون در شکم مادر می ماند تا برای جنین طعامی شود. جوابش اين است که ممکن است گاهی خون حیض زیاد بیاید و بیش از احتیاج بچه، برای تغذیه اش باشد و خارج می شود [که همان حیض باشد] و این مطلب در صحیحه سلیمان بن خالد بیان شده است.[6]

و اما روایة السکوني فمطابقة لمذهب العامة.

روایت سکونی گفته است، حیض نمی بیند. چون مطابق مذهب عامه است، باید بر تقیه حملش کنیم.

لمخالفتها لما هو اصح منها سندا و اکثر عددا و لمخالفته للمشهور.

چون هم مخالف مشهور است و هم روایات معارضش صحیح تر و بیشترند و بعد هم این، موافق عامه است. پس ناچاریم که بر تقیه حملش کنیم.