درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: کیفیت غسل و احکام آن/غسل جنابت/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

حکم شک در انجام غسل بعد از گذشت زمان معتنا بهی از جنابت

مسألة. من اجنب و شکّ بعد مضی زمان أنه اغتسل ام لا، فکلّما اتی به من الصلاة قبل الشک صحیح و لکن یجب عليه أن یغتسل للصلوات الآتیة.

کسی که جنب بود و بعد از گذشت زمانی و خواندن نمازهایی شک کرده که آیا غسل کرده یا نه؟ خوب احتمال دارد که غسل کرده باشد و احتمال هم دارد که غسل نکرده‌ باشد. در آنها قاعده فراغ جاری است. یعنی هر عبادتی انجام داده مثلا نماز خوانده و روزه گرفته است، قاعده فراغ در آنها جاری می شود و به صحتش حکم می شود.

سوال: بین نماز و روزه تفاوتی هست؟

جواب: آن بحث دیگری است. حالا وارد نشویم. هر چه که محتاج به غسل است.

اما نسبت به اعمال بعدش، خیر؛ چون شک دارد که غسل کرده یا نه لذا اصالة العدم جاری می شود. پس نسبت به اعمال بعدیش باید غسل کند.

جواز اتیان یک غسل برای کسی که غسل های متعددی بر ذمه دارد

مسألة. من کان علیه اغسال متعددة جاز له ان یأتی بغسل واحد بنیة الکل. کما يجوز له ان یأتی بکل واحد واحد. بل ان اتی بواحد بالخصوص کفی فی سقوط البقیة.

کسی که چند غسل به گردنش باشد، مثل زنی که هم غسل حیض و هم غسل جنابت و هم غسل مسّ میت بر گردنش هست، اگر برای هر کدام یک غسل انجام دهد اشکالی ندارد. اما کلام در کفایت یک غسل بجای هر سه است. از طرف دیگر آن یک غسل را هم ممکن است به یکی از دو شکل انجام دهد. اینکه آن را به نیت همه انجام دهد یا به نیت یکی از آنها (مثلا جنابت یا حیض یا ...) انجام دهد.

بعضی اَعلام در همین صورت اخیر (یک غسل به نیت یکی از آنها) هم گفته اند، کافی است. مثلا اگر غسلی به نیت جنابتش انجام دهد بقیه هم ساقطند. البته این مطلب، نسبت به غسل جنابت مسلم است. اما آیا اگر مثلا غسل حیضی به جا بیاورد، باز هم بقیه ساقطند؟

اما دلیل بر این مسئله، صحیحه زراره است.

... فَإِذَا اجْتَمَعَتْ عَلَیْکَ حُقُوقٌ أَجْزَأَهَا عَنْکَ غُسْلٌ وَاحِدٌ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ کَذَلِکَ الْمَرْأَةُ یُجْزِیهَا غُسْلٌ وَاحِدٌ لِجَنَابَتِهَا وَ إِحْرَامِهَا وَ جُمُعَتِهَا وَ غُسْلِهَا مِنْ حَیْضِهَا وَ عِیدِهَا. [1]

اگر چند حق به گردنت جمع شد، اجزأها عنک غسل واحد. یک غسل از همه کافی است. بعد حضرت به زن مثال زده اند.

کَذَلِکَ الْمَرْأَةُ یُجْزِیهَا غُسْلٌ وَاحِدٌ لِجَنَابَتِهَا وَ إِحْرَامِهَا وَ جُمُعَتِهَا وَ غُسْلِهَا مِنْ حَیْضِهَا وَ عِیدِهَا.

اینها چند غسلند که بعضی شان واجب و بعضی دیگر مستحب اند. ولی باز هم حضرت فرمود همه را با هم نیت کند و یک غسل به جا آورد، برای همه کافی است. پس معلوم می شود فرقی نمی کند.

سوال: آیا ظهور در این ندارد که باید همه را قصد کند؟

جواب: نه؛ چنین چیزی ندارد؛ "اذا اجتمعت لله علیک حقوق اجزأها عنک غسل واحد." اطلاق دارد. [یعنی شامل نیت کردن همه و یا نیت کردن همان یک غسل هر دو می شود. و همینطور ذیلش هم اطلاق دارد.] "کَذَلِکَ الْمَرْأَةُ یُجْزِیهَا غُسْلٌ وَاحِدٌ ..."؛ و آن «لجَنَابَتِهَا» [و آنچه بر آن عطف شده] به «یجزیها» بر می گردد یعنی آن غسل واحد مجزی از همه این غسل هایی است که بر گردن اوست. [پس تقییدی برای نیت آن یک غسل، به جنابت نیست.]

بحث تداخل اسباب و مسببات

حالا یک بحث اصولی داریم که بررسی و تطبیق اصل عدم تداخل اسباب و عدم تداخل مسببات در ما نحن فیه است.

اصل عدم تداخل اسباب مربوط به مقام جعل است. یعنی اینکه اگر اسباب متعدده ای وجود پیدا کرد شارع یک مسبب در ذمه تو می خواهد. اگر چند تا مسبب می خواهد به خاطر اینکه اسباب متعددند مسببات هم متعدد، تداخلی در کار نیست. مثل ان افطرت فکفِّر و ان ظاهرتَ فکَفِّر. اینها ربطی به هم ندارند و دو تا کفاره باید داده شود. چون متعددند، پس کفاره هاشان هم متعددند.

اما تداخل اسباب چیست؟ تداخل اسباب این است که اگر این اسباب متعدده واقع شد، خداوند در ذمه تو یک مسبب را جعل کرده است. یعنی یک مسبب، مجعول است؛ نه متعدد. این تداخل اسباب است. مثالش حدث اصغر است. "اذا بُلتَ فتوضَّأ و اذا نَمتَ فتوضَّأ." حالا اگر آدم هم بول کرد و هم نوم کرد، فقط یک وضو باید بگیرد. این تداخل اسباب است.

اما تداخل مسببات به معنی این است که چند سبب که واقع شد در ذمه آدم هم چند تا مسبب واجب می شود لکن شارع در مقام امتثال به عمل واحد اکتفا می کند. پس یعنی همه اینها در ذمه‌ات آمد اما وقتی می خواهی امتثال کنی می گوید خودت را خسته نکن همین که یکی را انجام دهی ما در مقام امتثال قبول می کنیم. پس تداخل در مقام امتثال می شود تداخل در مسببات.

حالا ظاهر این روایت شریفه که امام به زراره فرموده: "فَإِذَا اجْتَمَعَتْ عَلَیْکَ حُقُوقٌ أَجْزَأَهَا عَنْکَ غُسْلٌ وَاحِدٌ"، در چه تداخلی ظهور دارد ؟ در مسببات. چون می گوید اجتمعت علیک حقوق متعدده. اینکه در ذمه این حقوق متعدده واجب شده اند تا اینجایش را قبول دارد پس دیگر تداخل اسباب نیست. لکن در مقام امتثال، اجزأها عنک غسل واحد. در مقام امتثال این یک غسل کافی است.

کسی که جنب باشد و‌ آیات‌ قرآن یا اسم خدا بر بدنش نقش‌ بسته باشد

مسألة. من کان جنبا و کانت الآیات القرآنیة او اسم الله تعالی منقوشا علی بدنه کان وضع الید علیها حراما حتی لأجل الاغتسال.

کسی که می خواهد غسل کند معمولا باید به بدنش دست بکشد تا آب به تمام نقاط بدنش برسد. حالا اگر این آدم خالکوبی کرده است و با خال، اسم خدا و پیغمبر و امثال آن را روی بدنش آورده است. مس اسم خدا و اینها بر جنب حرام است. اینکه دست بکشد به اسم الله و اسم پیغمبر و اسماء ائمه اطهار حرام است. حالا اگر یک یا علی، اندازه بازویش نوشته است. البته متعارف نیست ولی هیچ بعید نیست که این لاتهای سابق که [بعضا] مومن هم بودند این کار را کرده باشند. این همان علی بن ابیطالب است. حالا اگر این بخواهد وقت غسل جنابت روی این اسم دست بکشد، این کار حرام است. پس می تواند [مثلا] با شلنگ بر روی آن آب بریزد اما نباید دست بکشد.

سوال و جواب: غسل اشکال ندارد. آب بگیرد.

سوال و جواب: اصلش که بر پوست است چاره ای ندارد و نمی تواند درش بیاورد. معذور است برای اینکه اینها که خالکوبی می کنند پاک کردنش ممکن نیست. اگر پاک کردنش ممکن بود، باید پاکش کند

سوال: غسلش صحیح یا باطل است؟

جواب: بله صحیح است. آب باید بریزد. آب را می ریزد ولی نباید دست بکشد.

سوال: اگر دست کشید و فعل حرام را انجام داد؟

جواب: عمل حرامی انجام داده اما غسلش صحیح است.

عدم وجوب وضو پس از انجام غسل جنابت

مسألة. من اغتسل للجنابة لا یجب عليه الوضوء و لکن یجب الوضوء مع سائر الأغسال...

اين هم از واضحات است. کسی که غسل جنابت انجام می دهد، احتیاجی به وضو ندارد.

اما سایر اغسال مثل حیض و مس میت و غیره، احتیاج به وضو دارند و این مطلب خلافی است. اینکه الآن بیان کردیم تقریبا مطابق نظر مشهور است. از جمله نظر حضرت امام ره هم همین است. اما مرحوم آقای خویی و بعضی دیگر نظرشان این است که ایُّ وضوء اطهر من الغسل؟ هیچ وضویی به مرتبه غسل نمی رسد. شما وقتی غسل انجام دادید، احتیاج به وضو ندارید. روایات معتبری هم دارند. ان شاء الله بحثش را می خوانیم.

سوال: جایز نیست یعنی رخصتی ندارد.

جواب: خیر؛ چون وضو که واجب است همراه با غیر جنابت است. اما وضو همراه با غسل جنابت مثل بدعت است. حالا اگر عقلش نرسید و انجام داد حرام نکرده است. اما به دلیل اجتناب از بدعت، احتیاطا باید ترک شود.

استدلال بر عدم لزوم وضو پس از غسل جنابت

در این زمینه می توانیم به آیه شریفه استدلال کنیم که می فرماید: ﴿إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا﴾‌ ؛ ﴿فاطهروا﴾ را تفسیر کرده اند یعنی اغتسلوا. یعنی اگر حدث اصغر داشتید اگر جنب نبودید وضو بگیرید اما اگر جنب بودید، ﴿فاطهروا﴾ یعنی غسل به جا بیاورید. دیگر همراه با غسل چیز دیگری نیست.

اين بحثی طولانی است که غسل جنابت احتیاج به وضو ندارد. در حالی که بقیه اغسال احتیاج به وضو دارند. البته بعضی مثل محقق خویی(ره) فرموده اند مطلق غسلها احتیاج به وضو ندارند.