درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: کیفیت غسل و احکام آن/غسل جنابت/غسل های واجب/غسل ها/کتاب الطهارة

شک در انجام غسل و عدم آن

مسألة. إن شک فی أنه اغتسل ام لا وجب عليه الغسل.

اگر کسی جنب بوده و شک دارد که آیا غسل کرده یا نه، باید غسل کند. اما اگر می داند که غسل کرده لکن نمی داند غسلش صحیح یا باطل بود، آن غسل به خاطر جریان قاعده فراغ صحیح است.

صدور حدث اصغر در اثنای غسل

مسألة. لو صدر عنه حدث اصغر کالبول فی اثناء الغسل فالأقوى وجوب اعادة الغسل...

این یک مسأله مشکل و مورد اختلاف نظر بین اعلام است. قولی که ما پذیرفتیم و نظر محقق خویی(ره) هم بوده است، لزوم رها کردن غسل و شروع کردن غسل جدید از اول است. این غسلش هم احتیاجی به وضو ندارد. هر چند احتیاط مستحب در وضو گرفتن است و نیز احتیاط مستحب است که غسل جدید را به نیت اعم از تمام و اتمام انجام دهد. حالا اینها را بعدا شرح می دهیم. فعلا دو قول دیگر هم هست که بررسی می کنیم.

قول اول: لزوم اتمام غسل و انجام وضو

ما نسب الی السید المرتضی و المحقق و جماعة من المتاخرین و منهم السید قدس سره فی العروة الوثقی. گفته اند این مقداری که تا اینجا غسل کرده، صحیح است؛ پس تمامش می کند و بعد هم یک وضویی به جا می آورد. استدلال اول شان این است که وقتی در اثنای غسل از مکلف حدث صادر شد، شک می کند که غسلش باطل شده یا نه؟ پس عدم بطلانش را استصحاب می کند.

استدلال دوم شان این است که می گویند ما هر چه گشتیم دلیلی ندیدیم که حدث اصغر در اثنای غسل، مبطل باشد. حتی بعضی ادله ای که بیانیه نام دارند و پیامبر(ص) یا مثلا ائمه معصومین(ع) در آنها کیفیت غسل را بیان کرده اند، متعرض این مبطل بودن حدث اصغر در اثنای غسل نشده اند. بنابراین بطلان غسل وجهی ندارد. پس باید تمامش کند.

ولی بعدش یک وضو هم بگیرد. دلیل این وضویی که می گیرد هم اطلاق ادله است. یعنی ادله ای که حدث اصغر را موجب وضو می داند مثل اذا بُلتَ فتوضأ و اذا نُمتَ فتوضأ که به آنها ادله سببیت حدث برای وضو می گویند. خوب اینها اطلاق دارند یعنی حتی حدثی را که در اثنای غسل بوده، شامل می شوند.

سوال: در مقام بیان هستند؟ جواب: بله، اطلاق دارند.

البته یک اشکالی علی الحساب [عرض کنیم]، راجع به این که گفتند در ادله بیانیه، مبطل بودن حدث اصغر برای غسل نیامده است؛ اشکالی که هست که اینها در مقام بیان واجبات غسل و کیفیت آن بوده اند، اما راجع به موانعش و مبطلاتش، در مقام بیان، نبوده‌اند. این هم تا رد شویم به بحث اصلی برسیم.

قول دوم: صحت غسل بدون احتیاج به وضو

می گویند این حدث اصغر در اثنای غسل، آن را باطل نمی کند و وضو هم واجب نیست. این قول ابن ادریس حلی، محقق ثانی و محقق داماد و فاضل [خراسانی] است. محقق داماد همان میر داماد است. ما معمولا به او میرداماد می گوییم. و فاضل خراسانی که دو اسم دارد. فاضل خراسانی می گویند و فاضل سبزواری هم می گویند. دوتا یک نفرند.

استدلال ایشان بر صحت، همان ادله قول قبلی است، که ما هر چه تفحص کردیم دلیلی بر بطلان ندیدیم و استصحاب صحت هم می آید. چون که قبل از حدث، صحیح بوده و بعد از آن شک می کنیم و لذا استصحاب داریم.

اما استدلالشان بر عدم احتیاج به وضو بعد از غسل، این است که گفته اند وقتی غسل باطل نشده و یک غسل جنابت صحیحی انجام شده، دیگر نیاز به وضو ندارد. بلکه روایاتی هم داریم (که البته تفسیرشان خیلی معلوم نیست) که الوضوء بعد الغسل بدعة. پس نباید وضو بگیرد چون بدعت است.

قول حق و استدلال آن:

[گفتیم قول ما این است که آن غسل را رها کند و غسل جدیدی شروع کند] استدلال ما به آیه شریفه است. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا﴾ (سوره مائده، آیه ۶). در تفسیر "إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ" وارد شده که مقصود، قیام من النوم است و مراد از قیام من النوم قیام از حدث اصغر است که دستور داده "﴿فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ﴾ پس فرض گرفته که مکلف، محدث به حدث اصغر شده است. بعدش می فرماید ﴿وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا﴾ یعنی اگر جنب هستید غسل به جا بیاورید. خوب مخاطبش همان آدم است. یعنی همان آدمی که محدث به حدث اصغر بود، دو حالت پیدا کرد. اگر جنب نیست، باید وضو بگیرد و اگر این آدمی که محدث به حدث اصغر شده، جنب هم هست، یعنی [حدث اصغر و اکبر در او با هم] جمع شده، این باید چه کار کند؟ ﴿وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا﴾. این دیگر وضو لازم ندارد. این فقط وظیفه اش غسل است. حالا با توجه به این مطلب سراغ ما نحن فیه می آییم. این آدم شروع کرد به غسل جنابت. مشکلی نداشت تا به اثنا رسید. همه مصائب از اینجا شروع می شود که [در اثنا] محدث به حدث اصغر شد. در این حال، مخاطب آیه می شود و مفروض آیه محدث بودن به حدث اصغر است. و فرق نمی کند حدث اصغر چه وقت آمده، قبل از غسل، بعد از غسل، وسط غسل فرقی ندارد. پس آیه به او می گوید که اگر جنب نیستی وضو بگیر. اما اگر جنبی باید غسل کنی. خوب این آدمی که جنب بوده و نصف غسل را انجام داده با این نصف غسل از جنابت خارج نشده پس هنوز جنب است. پس باز هم مشمول ﴿إِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا﴾ می شود. یعنی وظیفه اش این می شود که غسل به جا بیاورد آن هم یک غسل کامل. پس اگر همان غسل را اتمامش کند فایده ندارد. چون اتمامش بعد از حدث اصغر، نصف غسل می شود. در حالی که نصف غسل وظیفه اش نیست. بنابراین این نصفی را که انجام داده باطل است.

سوال: باید وضو هم بگیرد.

جواب: خیر زیرا غسل جنابت کافی از وضوست.

پس رای ما همان رای محقق خویی(ره) است. منتهی دو احتیاط مستحبی هم قائل هستیم. یکی اینکه بعد از آن غسل [جدید]، احتیاطا وضو هم بگیرد. دیگر اینکه غسل جنابت [جدیدی] که می خواهد انجام دهد، احتیاطا هم نیت تمام و هم اتمام کند. اما بدانید این مسأله (محدث در اثنای غسل) از سخت ترین مسائل است.

سوال: ... روایتی دارد که اگر در اثنای غسل به حدث اصغر محدث شد و غسلش را تمام کند، سپس اعاده کند و سپس وضو بگیرد، در اینجا روایتی این چنین وجود دارد؟

جواب: روایتی وجود ندارد. همه این مسائل اجتهادات مجتهدین است. روایتی به این مضمون موجود نیست. گفتیم سه اجتهاد هست. اجتهاد اول، اجتهاد سید مرتضی و اصحابش بود. اجتهاد دوم اجتهاد محقق داماد و محقق فاضل خراسانی و ابن ادریس حلی بود. اجتهاد سومی هم نظر ما بود البته اشخاص دیگر هم گفته اند و منحصر به ما نبوده‌است.