درس خارج فقه استاد سیدمحمدرضا حسینی آملی

موضوع: تلف مبیع/ اقوال و ادله در مسئله پرداخت قیمت

0.0.1-توجیه تعبیر به یوم المخالفه بجای یوم التلف و اشکالات آن

در روایت یوم المخالفه آمده و حال این که معیار و میزان یوم التلف بوده است. آیا این اخلال به مقصود یا به یک معنا اغراء به جهل نیست؟ جواب شیخ ره این است که در ذهن آقای صاحب بغل، چهارپا دار های سابق اهل مسئله دانستن که نیستند، غالباً از احکام عامی اند آن هم از این قبیل مسائل و این مسائل تخصصی است. اگر تعبیر یوم التلف می شد ممکن است صاحب البغل در ذهنش قیمت خرید حیوان قبل از کرایه دادن بیاید که جوان بوده و کارنکشیده ام، امام سلام الله علیه برای دفع این توهم تعبیر به قیمت یوم المخالفة فرمودند.

این توجیه مرحوم شیخ نسبت به این اشکال وجه عدول از یوم التلف به یوم المخالفة، مورد اشکال است. اولاً سائل مستأجر هست نه صاحب البغل. و مستأجر که این حیوان را کرایه کرده، اصلاً در ذهنش قیمت خرید نیست. بلکه او قیمت روزی که کرایه کرده یا روزی که تلف شده یا یوم الاداء تردید دارد.

شاهد دوم هم داریم وقتی که سائل سوال می کند که قیمت را چه کسی باید تعیین کند؟ قیمت روز خرید را که کسی نبوده الا صاحب البغل. کارشناس هم روزی که بغل را دیده قیمت می دهد. پس اگر سائل صاحب البغل نیست، معنا ندارد که بگوییم برای دفع آن توهم تعبیر به یوم المخالفه فرموده اند.

ثانیاً بگوییم چون امام علیه السلام به بندگان لطف دارند طوری فرمودند که اگر بعداً صاحب البغل متوجه شود، جواب توهمش را بگیرد. می گوییم: چه لزومی داشت تعبیر به یوم المخالفه بکنند، با یوم التلف حتی یوم الاکتراء و یوم المخالفه هم دفع توهم قیمت روزی که خریده می شد.

و ثالثاً این احتمال بر فرض هم درست باشد، خلاف ظاهر است. چون اصل در قیود این است که احترازی باشد. میزان قیمت یوم المخالفه هست نه قیمت یوم التلف؛ اگر قید را احتراز از سائر ازمنه بدانیم. که در این صورت دوباره اشکال زنده می شود.

0.0.2 -اعراض از یوم الاکتراء

( الا أن یقال إن الوجه فی التعبیر بیوم الاکتراء مع کون المناط یوم المخالفة هو التنبیه علی سهولة اقامة الشهود[1] ) استظهار کردند که معیار را یوم التلف بدانیم، بعد توهین کردند، در این جا می خواهند اعراض از توهین بکنند. تعبیر امام به یوم المخالفه تنبیه هست که اقامه شهود بر قیمت حیوان بهترین زمان همان یوم الاکتراء هست که توی گاراژ چهارپا ها بود. ولی یوم المخالفة که کسی نبودکه ببینید چند می ارزید. پس تغییر یوم خالفته به یوم الاکتراء به خاطر سهولت فهم قیمت حیوان هست. و فاصله یوم الاکتراء با یوم خالفته یا یک روز هست یا کمتر اختلاف قیمت حاصل نمی شود.

ولکن یک اشکال بر این توجیهی که کرده اند این است که اگر قیمت یک چیز هست و سهولت دارد، یوم الاکتراء با یوم المخالفة فرقی ندارد. همان روزی که کرایه کرد، در همان روز مخالفت کرد. اگر تعبیر به به یوم المخالفه هم بکنند باز سهولت دارد. چون هر چند مکان المخالفه کسی نبوده است، ولی یوم المخالفه همان یوم الاکتراء یا یک روز بعدش هست لذا چاره ای نیست از این که بگوییم معیار یوم الاکتراء هست.

در ادامه بحث طویل الذیل که بزرگان هم نوعاً فرمایشاتی دارند. و واقعاً از عویصاتی است. عمدةً در ذهن نوع بزرگان اصل قیمت حیوان آمده است. بنده که مطالعه کردم دیدم که ذلک را مرحوم امام رض هم این چنین معنا کردند که این ذلک را به ما به التفاوت بین الصحیح و المعیب برگردانده اند. این بعد از بحث ارش هست. اگر تلف نشد، نقصانی به حیوان وارد شد، سخن از ارش به میان آمده است. این فقره را می خواهیم بگوییم. اگر معیار قیمت خصوص یوم المخالفه باشد. وجهی ندارد که قول مالک باشد. با این که قول مالک خلاف اصل هست.