درس طبیعیات شفا - استاد حشمت پور

موضوع: نحوه ی تشکیل فلزات دیگر (مس و آهن و رصاص و آنُک)

فن الخامس: المعادن و الآثار العلویة

آنُک سرب سیاه است. این هم همان رصاص است منتها رصاص قلعی نیست. رصاص سیاه است. به نظر می رسد که جیوه ی آن پست است یعنی ثقیلة طینته است. این سنگین نشان می دهد که مخلوط دارد. و الا اگر جیوه ی خالص بود مثل بقیه بود. کبریتش هم ردی است. اینجا دیگه نمی گوید ردی است یعنی مواد آتشگیر دارد. می گوید منتنا یعنی بدبو است. معلوم هست این هم خلط دارد.با چیزهایی مخلوط شده که بو دارد. ضعیفا را اگر صفت کبریت بگیریم عیبی ندارد. ظاهرش هم همین است. یعنی این کبریت ضعیف است. چون مواد معدنی کبریتش کم است. آن خلطش زیاد است. لذا کبریتش ضعیف است. می توانید ضعیفا را صفت بگیرید برای ترکیب. کبریت منتن است و زئبق هم که ردی و سنگین طینت است این ها با هم ترکیب می شوند و ضعیف هم هست. این هم یک احتمال است هرچند ضعیف. این فلذلک شاید تاکید کند که "ضعیفا" به معنای ضعف مخالطه باشد. چون پشت سرش هم دارد همین را می گوید، چون ضعیف است انعقادش هم سفت نشده. سرب به ظاهر سفت است ولی خوب دقت کنید می بینید پر از سوراخ سوراخ است. مثل اسفنج می ماند. به طوری که اگر مثلا توانایی داشتیم این را فشرده اش می کردیم مثل اجزاء پنبه در هم می رفت اما خب چون ظاهرش سفت است نمی شود. قبلا خیلی چیزها را از همین سرب سیاه می ساختند. بعضی ظروف، آفتابه ها. این ها قالبا سربی بود. ولی سوراخ هاش جوری نبود که آب از آن طراوش کند. پیدا بود که این یک آهن تو هم رفته نیست. البته سرب را اگر زیادتر تو کوره بگذارند تبدیل به آهن می شود. سوراخ ها و منافذ بسته می شود. دوباره این آهن بیشتر در کوره بماند تبدیل به استیل می شود. یعنی اول سرب است و بعد آهن و بعد استیل.

سوال: ماده عوض می شود؟

جواب: ترکیب شدید می شود. آهن را باسرب ملاحظه کنید. پیداست که فشردگی آهن بیشتر است. حالت صافی آن بیشتر است. سرب را ملاحظه کنید دندانه دندانه است. روی سرب اگر دست بکشید زبر به نظر می رسد. آهن و سرب این زبری را ندارند. خلل و فرج از بین می روند و ترکیب یک ترکیب شدیدتر می شود.

این فلذلک رامن به ضعیفا مربوط کردم تا بتوانم ضعیفا را به همان معنایی که می خواهم که خلاف ظاهر هم بود معنا کنم. اما فلذلک مربوط به ضعیفا نگیرید بهتر است. همان طور که ضعیفا را مربوط به ترکیب نگیرید بهتر است. فلذلک یعنی چون زئبق طینتش سنگین است، کبریتش هم ردی است این دو با هم جوش نمی خورند. وقتی جوش نخوردند انعقاد چنین آنُکی محکم نمی شود. این بحث تمام شد. یک عبارتی را از بحر الجواهر می خوانم که همین مطالبی که الآن در مورد رصاص قلعی و آنُک گفتم آنجا نوشته شده. با بیان دیگری. عبارت این است: الرصاص بالفتح و العامة تقول بالکسر هو القلعی. یک چندتا جمله دارد که با آنها کاری ندارم. بعد می گوید إن الرصاص نوعان. احدهما ابیض و یقال له القلعی بالفتح لام و هو منسوب الی القلع به سکون لام و هو معدنیة. و ثانیها اسود و یقال له الاثرب و هو آنُک. بعد هم آنُک را توضیح می دهد. این توضیحاتی که من در متن ابن سینا دادم مقدار زیادیش در همین متن آمده بود. این مطلب تمام شد. مطلب بعدی در تمام این فلزاتی که ما الان توضیح دادیم دقت کردید دوتا جزء به کار رفته است. یکی زئبق و دیگری کبریت که کبریت باعث انعقاد زئبق می شود و آن را به فلز تبدیل می کند. ایشان می فرماید که ترکیب طبیعی این دو جزء برای ما روشن نیست که چگونه این زئبق و آن کبریت با هم ترکیب می شوند. ولی ما در آزمایشگاه می توانیم این ترکیب را تولید کنیم. و حس کنیم یعنی تمام اجزاء را ببینیم. تحولاتشان را مشاهده کنیم و از تحولاتی که توی آزمایشگاه میبینیم حدس بزنیم که در طبیعت هم همچین تحولاتی اتفاق می افتد. پس ما فلز مصنوعی هم می توانیم داشته باشیم که درآزمایشگاه بسازیمش. و این فلز ترکیب و اجزائش همگی محسوس است همین طور تغییراتش. و همین محسوس بودن ما را به صورت احتمال راهنمایی می کند که بدانیم در طبیعت هم همین اتفاقات افتاده که این زئبق تبدیل شده به طلا یا نقره و یا به چیز دیگر. این مطلبی است که الان می خواهد بگوید.