درس طبیعیات شفا - استاد حشمت پور

موضوع: منافع کوه ها (تکون ابرها و چشمه و جواهر از بخارات)

فن الخامس: المعادن و الآثار العلویة

فن پنجم: معادن و آثار علویه

منافع جبال را بیان می کردیم. 3چیز در جهان هستند که دارای منافع کثیره هستند. این سه چیز هم وابسته به کوه ها هستند. پس منافع آنها، منافع کوه ها به حساب می آید. اسم آن سه مورد را بردیم. یکی ابر بود، مورد بعدی رودخانه ها و جوی های منشعب از چشمه ها و سومی هم جواهر معدنیه بود. این 3 مورد نفعشان برای ما مخفی نیست و هر سه هم مربوط به جبل هستند.پس منفعت اینها در واقع منفعت جبل به حساب می آید.

این را به اشتباه بیان کردم که منفعت این سه مورد را بیان می کنیم چرا که فواید و منافع این ها آشکار است. ما نحوه ی تکون این سه مورد را ذکر می کنیم و بیان می کنیم که کوه در تکون این سه دخیل است. ابتدا تکن سحب گفته می شود، بعد اودیه که از چشمه ها منشعب می شوند و در انتها تکون جواهر. در ادامه تکون هر سه به جبل اسناد داده می شود تا منفعت اینها، منفعت جبل باشد.

بخارهایی که رطب هستند بوسیله ی حرارت بالا می روند. مثلا خورشید به سطح دریا می تابد. خورشید ایجاد حرارت می کند، از آب دریا بخارهای رطب بلند می شود. بوسیله حرارت به سمت بالا می رود. هوا چنانچه قبلا گفتیم 4 طبقه دارد. طبقه ی دوم آن زمهریریه نامیده می شود و در این طبقه برودت حاکم است. وقتی بخار می رسد به طبقه ی دوم، بر اثر سرما اجزاء پراکنده آن کنار هم جمع می شوند و متکاسف می شوند و بر اثر تکاثف این بخارها، ابر بوجود می آید.پس تکون ابر از بخار رطب هست. آن هم بتوسط حرارتی که اولا بخار را درست می کند، ثانیا آن بخار را به سمت بالا می برد. البته حرارت خورشید غالبا بخار را ایجاد می کند، اما گاهی از اوقات ملاحظه می کنیم آبی که از چشمه خارج می شود خود دارای بخار هست. آن بخارها متصاعد می شود. این بخارها توسط خورشید درست نشده اند بلکه گرمای داخل زمین این بخارات را درست کرده است. زمانی که آب بر روی زمین جاری می شود همراه با بخار است. اما همین بخار بوسیله حرارت صعود می کند. یا حرارت درونی خود یا حرارتی از بیرون، زمانی که به طبقه ی زمهریریه رسید متکاسف می شود و ابر را تشکیل می دهد. ایشان قید "رطبه" را برای ابخره می آورد. چون گاهی از اوقات حرارت در یک جایی از زمین حبس می شود. این حرارت محبوس هم بخار درست می کند منتها بخار آن رطب نیست. اما وقتی این حرارت بر آب وارد می شود، آب را تبدیل به بخار می کند، این بخار رطب است. بعضی بخارها که تقریبا می توان گفت از حرارت بوجود آمده اند زمانی که به دست برخورد کنند دست را مرطوب نمی کنند. اما بخارهایی که از آب دریا تشکیل شده اند دست را مرطوب می کنند. اگر کسی در کوهستان های مرتفع در درون ابرها راه برود، بعد از مدت کوتاهی میبیند که لباسش مرطوب شد. پس اینها بخارهای رطب هستند نه خشک. بخار خشک ممکن است باعث ایجاد زلزله بشود. زمین را بشکافد اما تولید ابر نمی کند. اما بخار رطب تولید ابر هم می کند. بخارهای رطب ممکن است داخل زمین هم بوجود بیایند. آنها هم ممکن است باعث شکافته شدن زمین و ایجاد زلزله بشوند اما تشکیل دهنده ی ابر هم هستند. هم می توانند اخل زمین باشند هم بیرون زمین ابر را تشکیل دهند برخلاف بخار حرارت که رطب نیست و نمی تواند ابر تشکیل دهد چون خشک است. ممکن است صاعقه ی موجود در ابر را تشکیل دهد که بحث آن در آینده خواهد آمد. مطلب در مورد ابر تقریبا روشن شد.

با این بیانی که گذشت معلوم شدکه ابر از بخار تشکیل می شود. این مهم است. بعدا بیان خواهیم کرد که اودیه نیز از بخار تشکیل می شوند همین طور جواهر معدنیه. بخار نیز مربوط به جبال هستند.

سوال: اول آب تبدیل به بخار می شود دوباره همین بخار تبدیل به آب می شود؟

جواب: خیر. یک بار آب چشمه ها را درست می کند و بالا برنده ی آب بخاری است که در این آب بوجود می آید. خود همین آبها بر اثر گرمای زمین بخار تولید می کنند. بخارها جایشان تنگ می شود و به آب فشار می آورند. اگر آب نباشد به زمین فشار می آورند و بصورت زلزله زمین را می شکافند و بالا می آیند. اگر آب وجود داشته باشد، به آب فشار می آورند و آن را بیرون می فرستند تا جا باز شود و داخل زمین بمانند. به این ترتیب چشمه درست می شود. چشمه را آب درست می کند و بخارات این آب را بالا می برند. در فرض دوم اصلا بخاراتی که در زمین حبس اند بر اثر تابش خورشید، آبی درکار نیست. ممکن است زمین قسمت های درونی اش نمناک باد، براثر حرارتی که از خورشید بوجود می آید این نم زمین بصورت بخار جمع شود و درون زمین حبس شود. حبس که شد می خواهد بیاید بیرون. همین بخارات تبدیل به آب می شوند. نه اینکه آبی باشد و بخار ایجاد کند و همین بخارات آب را بیرون بیاورند. این یک فرض بود. فرض دیگر این است که آبی درون زمین نیست. زمین نمناک است. خورشید به زمین می تابد و آن را گرم می کند. از نم های زمین بخار تولید می شود و داخل زمین حبس می شوند. بعد از مدتی تبدیل به آب می شوند و چون خودشان هم بخار اند فشار به آب می آورند و آن را بالا می آورند. هم تکون از بخار است هم تصعد. در فرض اول تکون چشمه از آب بود و تصعد از بخار. فرقی هم نمی کند چشمه آب گرم باشد یا آب سرد. چشمه ی آب سرد هم وقتی بیرون می آید مشاهده می شود که بخار دارد منتها نسبت به هوای بیرون سرد به حساب می آید اما خودش گرم است. در تابستان این چشمه سرد است و در زمستان گرم. پس بخار وقتی مسلط می شود بر آب آن را تا یک حدی گرم می کند. آب چشمه گرم بیرون می آید. در حد گرمای لطیف بخار. به نسبت با هوای بیرون سردی و گرمی آن مشخص می شود. چشمه های گرم در قسمت های معدنی و گوگردی زمین بوجود می آیند. قسمت های آتشفشانی.

سوال: بخارت در فرض دوم در کجا تبدیل به آب می شوند؟

جواب: این را توضیح نمی دهد که کجا تبدیل به آب می شود. ممکن است همانجا که حبس شده تبدیل به آب شود. بعید است که بگوییم در آن لوله ای که بین بستر این بخار و ظاهر زمین تشکیل می شود در آنجا بخار تبدیل به آب شود. این بخار زمانی که می خواهد بیاید بیرون منفذی درون زمین تشکیل می دهد تا به سطح زمین برسد. داخل آن لوله بعید است که تبدیل به آب شود.

سوال: احتمالش هست زمانی که بیرون می آید با برخورد با هوای سرد تبدیل به آب شوند؟

جواب: این احتمال هم هست اما ضعیف است. اگر ما توانستیم چشمه را بشکافیم و برویم داخل آن قسمت لوله مانند بعید نیست ما آنجا بار ببینیم. وقتی بیرون از لوله می آید احتمالش هست با برخورد با هوای سرد تبدیل به آب شود. ایشان بیان نکرده است که در کجا تبدیل به آب می شوند.

سوال: این چشمه ها منحصرا مربوط به چشمه هایی هستند که اطراف کوه ها هستند؟

جواب: خیر. تمام چشمه ها از کوه درست می شوند. اگر هم در دشت چشمه ای باشد از قسمت های سنگی زمین بیرون می آید که این قسمت های سنگی از جهت سنگ بودن شبیه کوه هستند.