درس شوارق - استاد حشمت پور
94/04/26
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تقسيم
حرکت به بسيط ومرکب
مساله دوازدهم: تقسيم حرکت به بسيط ومرکب
اقسام حرکت: حرکت بلحاظ بساطت وترکب مسافت تقسيم می شود به بسيط ومرکب.
حرکت بسيط: حرکت بسيط آن است که متحرک واحد درزمان واحد مسافت بسيط را طي كند وبعبارت ديگر يک حرکت داشته باشد، مثل تمام حرکات مستقيم و مستدير.
حرکت مرکب: حرکت مرکب آن است که متحرک واحد درزمان واحد مسافت مركب را طي كند وبعبارت ديگر دوحرکت هم زمان داشته باشد، مثل حرکت مورچه برخلاف جهت سنگ آسيا که برايند دوحرکت مسافتی است که مورچه طی کرده است.
اقسام حرکت مرکب: حرکت مرکب(1) يا مرکب است از دوحرکت متضاد مثل حرکت مورچه برخلاف جهت حرکت سنگ آسيا، (2)ويا مرکب است از دوحرکت مختلف مثل حرکتی سنگی که مثلا به سمت چپ پرتاب می شود که همان زمان حرکت به سمت پایین را هم دارد.
ملاک بساطت وترکب مسافت: چنانچه خود مسافت طی شده مساوی باشد با مسافت واقعی مسافت طی شده مسافت بسيط است اما اگر برايند مسافت طی شده مساوی باشد با مسافت واقعی مسافت طی شده مسافت مرکب است.
نکته(1): چنانچه حرکت مرکب باشد از دوحرکت متضاد حتماً يکی از حرکات عرضی است، چرا که جسم واحد درزمان واحد نمی تواند دوحرکت متضاد داشته باشد والا اجتماع ضدين است که صحيح نيست.
نکته(2): حرکت می تواند مرکب باشد چنانکه می تواند بسيط باشد ولی سکون فقط است سکون مرکب نداريم ولذا خواجه قيد « خاصه » می آورد يعنی اين تقسيم مختص حرکت است.
ان قلت: سکون هم می تواند مرکب باشد مثل سکون حيوان درروی زمين که هم می تواند ارادی باشد هم طبيعی، به اين لحاظ که درجايگاه طبيعی خود است طبيعی است وبلحاظ اينکه اراده کرده ارادی است.
قلت: اولاً، متعلق اراده سکون نيست بلکه عدم ازاه مقتضای طبيعت است بعبارت ديگر متعلق راده ابقای مقتضای طبيعت است ومقتضای طبيعت سکون است پس سکون حيوان درجايگاه طبيعی اش فقط طبيعی است.
ثانياً، برفرض متعلق اراده سکون هم باشد باز هم سکون مرکب نيست؛ چرا که ترکيب علت موجب ترکيب معلول نمی شود، بلکه موجب تشديد وتثبيت سکون است، چنانکه اگر متحرک باراده يا بالطبع حرکت کند وقاسری هم آنرا هل دهد حرکت مرکب نمی شود بلکه شديد می شود. چرا که ملاک ترکب حرکت ترکب مسافت است، نه شدت ويا سرعت حرکت.
مساله سيزدهم: معلل نبودن کون به کائنيت
کون که بمعنای حصول درحيّز باشد جنس است برای انواع اکوان که عبارتند از: اجتماع، افتراق، حرکت وسکون.
اجتماع: اجتماع عبارت است از حصول دوشی درحيّز واحد.
افتراق: عبارت است از حصول دوشی درحيّز مختلف.
حرکت: عبارت است از حصول اول درحيّز ثانی.
سکون: عبارت است از حصول ثانی درحيّز اول.
سوال: حصول درحيّز يا کون چه جنس باشد چه انواع آن حادث است وهرحادث علت می خواهد، علت آن چيست؟
ابوهاشم: علت حصول درحيّز ميل يا اعتماد نيست، بلکه چيز ديگری است.
باقی متکلمين: علت حصول درحيّز ميل ويا اعتمال است، نه چيز ديگر.
سوال : اگر علت حصول درحيّز چيز ديگر غير از ميل باشد آن چيز چه می تواند باشد؟
جواب گروهی: آنچه علت حصول درحيّز است کائنيت است.
مصنف: علت حصول درحيّز ميل است، نه کائنيت، والا لازم می آيد دور؛ چرا که کائنيت از کون انتزاع می شود ومعلول آن است حال اگر علت کون هم باشد لازم می آيد که شی علت خودش باشد که دور است وباطل.
متن: المسألة الثانية عشر فى تقسيم الحركة الى البسيطة و المركبة، كما قال:
و يعرض البساطةو مقابلها و هو التركيب للحركة الحركة البسيطة ظاهرة و امّا المركبة فما يتركّب من حركتين امّا متضادتين كحركة النملة على سطح الرحى المتحركة على عكس حركتها فى الجهة او مختلفتين لا بالتضاد كحركة الحجر المرمىّ الى سمت بين سمتى الفوق و التحت فانّه يتحرك الى ذلك السّمت بالقسر و هو يميل الى جهة التحت بالطبع.
واذا كانت الحركتان متضادتين يجب ان يكون إحداهما عرضيّة لامتناع اجتماع المتضادّتين فى جسم واحد بالذّات.
خاصّة اذ لا يتصوّر فى السّكون تركيب و سكون الحيوان على الارض ليس مركّبا من الطبيعىّ و الارادى فانّ علّته انّما هى الطبيعة فقط و اثر الإرادة ليس الّا ترك ازالته.
والتحقيق انّ تركب العلّة لا يوجب التركب فى المعلول و ان فرض لكل من العلّتين اثر كما فى الحجر المرمىّ الى تحت فان لكلّ من الطبيعة و القاسر فيه اثرا مع انّ حركته ليست مركّبة بل شديدة
المسألة الثّالثة عشر فى انّ الكون غير معلّل بالكائنية
ذهب ابو هاشم و اتباعه الى انّ الحصول فى الحيّز الّذي هو معنى الكون معلّل بمعنى اخر غير الاعتماد و نفى الباقون من المتكلّمين ذلك.
و توهّم طائفة انّ المعنى الّذي يعلّل به الكون انّما هو الكائنية.
فاشار المصنف الى بطلان هذا التوهّم و قال و لا يعلل الجنس اى الكون الّذي هو جنس للانواع الاربعة و لا انواعه اى شي‌ء من الاربعة بما يقتضي الدور اى بالكائنية فانّ الكائنية عندهم معلّلة بالكون فلو علّل الكون او شي‌ء من انواعه بالكائنية لزم الدّور
مساله دوازدهم: تقسيم حرکت به بسيط ومرکب
اقسام حرکت: حرکت بلحاظ بساطت وترکب مسافت تقسيم می شود به بسيط ومرکب.
حرکت بسيط: حرکت بسيط آن است که متحرک واحد درزمان واحد مسافت بسيط را طي كند وبعبارت ديگر يک حرکت داشته باشد، مثل تمام حرکات مستقيم و مستدير.
حرکت مرکب: حرکت مرکب آن است که متحرک واحد درزمان واحد مسافت مركب را طي كند وبعبارت ديگر دوحرکت هم زمان داشته باشد، مثل حرکت مورچه برخلاف جهت سنگ آسيا که برايند دوحرکت مسافتی است که مورچه طی کرده است.
اقسام حرکت مرکب: حرکت مرکب(1) يا مرکب است از دوحرکت متضاد مثل حرکت مورچه برخلاف جهت حرکت سنگ آسيا، (2)ويا مرکب است از دوحرکت مختلف مثل حرکتی سنگی که مثلا به سمت چپ پرتاب می شود که همان زمان حرکت به سمت پایین را هم دارد.
ملاک بساطت وترکب مسافت: چنانچه خود مسافت طی شده مساوی باشد با مسافت واقعی مسافت طی شده مسافت بسيط است اما اگر برايند مسافت طی شده مساوی باشد با مسافت واقعی مسافت طی شده مسافت مرکب است.
نکته(1): چنانچه حرکت مرکب باشد از دوحرکت متضاد حتماً يکی از حرکات عرضی است، چرا که جسم واحد درزمان واحد نمی تواند دوحرکت متضاد داشته باشد والا اجتماع ضدين است که صحيح نيست.
نکته(2): حرکت می تواند مرکب باشد چنانکه می تواند بسيط باشد ولی سکون فقط است سکون مرکب نداريم ولذا خواجه قيد « خاصه » می آورد يعنی اين تقسيم مختص حرکت است.
ان قلت: سکون هم می تواند مرکب باشد مثل سکون حيوان درروی زمين که هم می تواند ارادی باشد هم طبيعی، به اين لحاظ که درجايگاه طبيعی خود است طبيعی است وبلحاظ اينکه اراده کرده ارادی است.
قلت: اولاً، متعلق اراده سکون نيست بلکه عدم ازاه مقتضای طبيعت است بعبارت ديگر متعلق راده ابقای مقتضای طبيعت است ومقتضای طبيعت سکون است پس سکون حيوان درجايگاه طبيعی اش فقط طبيعی است.
ثانياً، برفرض متعلق اراده سکون هم باشد باز هم سکون مرکب نيست؛ چرا که ترکيب علت موجب ترکيب معلول نمی شود، بلکه موجب تشديد وتثبيت سکون است، چنانکه اگر متحرک باراده يا بالطبع حرکت کند وقاسری هم آنرا هل دهد حرکت مرکب نمی شود بلکه شديد می شود. چرا که ملاک ترکب حرکت ترکب مسافت است، نه شدت ويا سرعت حرکت.
مساله سيزدهم: معلل نبودن کون به کائنيت
کون که بمعنای حصول درحيّز باشد جنس است برای انواع اکوان که عبارتند از: اجتماع، افتراق، حرکت وسکون.
اجتماع: اجتماع عبارت است از حصول دوشی درحيّز واحد.
افتراق: عبارت است از حصول دوشی درحيّز مختلف.
حرکت: عبارت است از حصول اول درحيّز ثانی.
سکون: عبارت است از حصول ثانی درحيّز اول.
سوال: حصول درحيّز يا کون چه جنس باشد چه انواع آن حادث است وهرحادث علت می خواهد، علت آن چيست؟
ابوهاشم: علت حصول درحيّز ميل يا اعتماد نيست، بلکه چيز ديگری است.
باقی متکلمين: علت حصول درحيّز ميل ويا اعتمال است، نه چيز ديگر.
سوال : اگر علت حصول درحيّز چيز ديگر غير از ميل باشد آن چيز چه می تواند باشد؟
جواب گروهی: آنچه علت حصول درحيّز است کائنيت است.
مصنف: علت حصول درحيّز ميل است، نه کائنيت، والا لازم می آيد دور؛ چرا که کائنيت از کون انتزاع می شود ومعلول آن است حال اگر علت کون هم باشد لازم می آيد که شی علت خودش باشد که دور است وباطل.
متن: المسألة الثانية عشر فى تقسيم الحركة الى البسيطة و المركبة، كما قال:
و يعرض البساطةو مقابلها و هو التركيب للحركة الحركة البسيطة ظاهرة و امّا المركبة فما يتركّب من حركتين امّا متضادتين كحركة النملة على سطح الرحى المتحركة على عكس حركتها فى الجهة او مختلفتين لا بالتضاد كحركة الحجر المرمىّ الى سمت بين سمتى الفوق و التحت فانّه يتحرك الى ذلك السّمت بالقسر و هو يميل الى جهة التحت بالطبع.
واذا كانت الحركتان متضادتين يجب ان يكون إحداهما عرضيّة لامتناع اجتماع المتضادّتين فى جسم واحد بالذّات.
خاصّة اذ لا يتصوّر فى السّكون تركيب و سكون الحيوان على الارض ليس مركّبا من الطبيعىّ و الارادى فانّ علّته انّما هى الطبيعة فقط و اثر الإرادة ليس الّا ترك ازالته.
والتحقيق انّ تركب العلّة لا يوجب التركب فى المعلول و ان فرض لكل من العلّتين اثر كما فى الحجر المرمىّ الى تحت فان لكلّ من الطبيعة و القاسر فيه اثرا مع انّ حركته ليست مركّبة بل شديدة
المسألة الثّالثة عشر فى انّ الكون غير معلّل بالكائنية
ذهب ابو هاشم و اتباعه الى انّ الحصول فى الحيّز الّذي هو معنى الكون معلّل بمعنى اخر غير الاعتماد و نفى الباقون من المتكلّمين ذلك.
و توهّم طائفة انّ المعنى الّذي يعلّل به الكون انّما هو الكائنية.
فاشار المصنف الى بطلان هذا التوهّم و قال و لا يعلل الجنس اى الكون الّذي هو جنس للانواع الاربعة و لا انواعه اى شي‌ء من الاربعة بما يقتضي الدور اى بالكائنية فانّ الكائنية عندهم معلّلة بالكون فلو علّل الكون او شي‌ء من انواعه بالكائنية لزم الدّور
