درس شوارق - استاد حشمت پور
93/11/18
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مقوله ي أين
بحث در اعراض داشتيم سه تا ازمقولات عرضی يعنی کم، کيف، اضافه بيان شد حال می پردازيم به بحث در أين که به مناسبت بحث حرکت هم در آن مطرح می شود .
مسائل مطرح در أين:
الف) تعريف أين: أين عبارت است از نسبت متمکن به مکان يا کون الشی فی المکان أين آن شیء است.
شرح مواقف: أين عبارت است از هيئتي كه براي متمكن حاصل مي شود زماينكه متمكن درمكان است وبه مكان نسبت دارد.
فرق أين با اضافه: همان گونه كه در بحث هاي قبل بيان شد اضافه است عبارت است از نسبت متكرر يا هيئتي كه از نسبت متكرر حاصل مي شود، اما ساير مقولات نسبي واز جمله مقوله ي أين نسبت متمكن به مكان ويا هيئتي است كه از نسبت متمكن به مكان حاصل مي شود. مثلا اگر مكان را به ذات متمكن نسبت دهيم براي متمكن هيئتي حاصل مي شود كه أين است، اما چنانچه مكان را به متمكن نسبت دهيم به اعتبار اينكه متمكن داراي مكان است، نه به ذات متمكن، در اين صورت نسبت متكرر است يعني مكان چيزي است كه متمكن را دربرگرفته ومتمكن آن است كه درمكان جاي دارد.
توجه داريم كه در اضافه ذات متمكن به مكان نسبت دارد، ولي دراضافه متمكن من حيث وهي متمكن به مكان نسبت دارد، نه ذات متمكن[1].
جنس بودن أين: أين جنس است که تحت آن انواع وتحت انواع افرادی وجود دارد مثلا کون الشی فی الفوق نوع است، کون الشی فی التحت نوع ديگر وکون الشی فی الهوا نوع سوم وهرکدام افرادی دارد.
تقسيمات أين:
1.أين حقيقی وغيرحقيقی:
اگر شی را به مکان خاص خودش نسبت دهيم می شود کون حقيقی شی مثل اين که بگوييم مکان زيد هوا وسطحی است که او را احاطه کرده است، اما چنانچه شی را به مکان نسبت دهيم که خاص آن نيست مثلا بگوییم زيد دراتاق است که می تواند عمرو و... هم در اتاق باشد اين کون غير حقيقی است.
سوال: آيا ممکن است دوجسم دارای يک أين حقيقی باشد ؟
جواب: روشن است که يک مکان نمی تواند دوجسم را درخود جای دهد، چرا که مکان عبارت است از سطح دورنی حاوی که احاطه کرده سطح بيرونی محوی را.
سوال: آيا می شود یک مکان غيرحقیقی دوجسم را درخود جای دهد؟
جواب: مکان غير حقيقی شی فضای است که عرف مردم آن را مکان شی می داند روشن است که چنين مکان می تواند دوجسم يا بشتر را درخود جای دهد.
2. أين ذاتی وعرضی: أين ذاتی مکان طبيعی شی است وأين عرضی مکان غير طبيعی آن، مثلا کره مکانش روی کره ی هوا است وکره هوا مکانش روی کره آب است، واگر مثلا در کره خاک قرار گيرد مکان عرضی است نه ذاتی.
عروض اضافه بر أين: گاهی أين همراه اضافه است مثل اينكه می گوييم هوا فوق است بالقياس به آب، چرا که هوا درمکانی است که اقرب است به فوق از مکان آب.
3. أين جنسی، نوعی وشخصی:
أين جنسی: انتساب شي به جنس مكان مثل بودن شی درمکان أين جنسی است.
أين نوعی: انتساب شي به نوع مكان مثل بودن شی درهوا أين نوعي است.
أين شخصی: انتساب شي به به شخص مكان يا مكان حقيقي شي مثل بودن شی در اين زمان خاص درهوا يا بودن شي درمكان حقيقي اش أين شخصي است.
4. اكوان اربعه: فلاسفه وجمهور متكلمين معتقد اند كه براي حصول درحيز جوهريت كافي است، اما گروهي از متكلمين معتقد اند كه براي حصول درحيز جوهريت كافي نيست بلكه بايد صفتي عارض جوهرشود تا جوهر درحيز حاصل شود.
حصول جوهر درحيز كائنيت است وصفت كه علت حصول جوهر درحيز مي باشدكون است، كه به قول متكلمين تعبير ديگري از أين است، اين اوصاف چهار تا است كه به آن اكوان اربعه مي گويند: افتراق، اجتماع، حركت وسكون.
متن: المبحث الرّابع فى الجنس الرّابع من أجناس العرض على ما قال: الرّابع: الأين.
و فيه مسائل:
[المسألة] الأُولى فى مفهوم الأين.
و أشار(مصنف) إليه بقوله: و هو النسبة إلى المكان.
قال الشيخ فى قاطيغورياس( يعني مقولات عشر) الشفاء: « وأمّا الأين فإنّه يتمّ بنسبة المتمكّن إلى المكان الّذي هو(متمكن) فيه(مكان) و حقيقته كون الشي‌ء فى مكانه.
و قد علم فى ما سلف أنّه كيف يباين المضاف.
و هو جنس لأنواع، فإنّ الكون فوق أين و الكون تحت أين و الكون فى الهواء أين.
و من الأين ما هو حقيقىّ أوّلى، وهو كون الشّي‌ء فى مكانه، الحقيقى له، و منه(أين) ما هو ثان غير حقيقىّ مثل كون الشّي‌ء فى المكان الثّانى الغير الحقيقىّ كقولهم فى السّماء و فى الماء.
و لا يكون جسمان موصوفين بأين واحد بالعدد و(حاليه) الأين اوّلى حقيقىّ و يكونان موصوفين بأين واحد بالعدد و(حاليه) الأين ثان غير حقيقىّ كجسمين يكونان فى السوق معاً.
و من الأين ما يكون مأخوذاً بذاته ككون النّار فوق، على أنّه(أين) فى باطن سطح السماء. و منه(أين) ما هو عارض ككون الحجر فى الهواء.
و ربّما كان فى الأين إضافة ككون الهواء فوق بالقياس الى الماء، لأنّه فى مكانٍ هو أقرب إلى فوق من مكان الماء.
و الأين منه جنسىّ و هو الكون فى المكان. و منه نوعىّ كالكون فى الهواء. و منه شخصىّ ككون هذا الشّي‌ء فى هذا الوقت فى الهواء و هو مكان ثان، أو مثل كون هذا الجسم فى هذا المكان الحقيقىّ المشار إليه. انتهى»
المسألة الثّانية فى تقسيم الأين إلى أقسامه الأربعة عند المتكلمين على ما قال:
و أنواعه أربعة عند قوم(ازمتكلمين): هى الحركة و السّكون و الاجتماع و الافتراق.
اعلم: أنّ المتكلّمين يعبّرون عن الأين بالكون و يعترفون بوجوده، وإن أنكروا وجود سائر الأعراض النسبيّة.
والجمهورمنهم(متكلمين) على أنّ المقتضى للحصول فى الحيز هو ذات الجوهر لا صفة قائمة به.
وزعم قوم منهم و هم مثبتوا الحال أنّ حصول الجوهر فى الحيز معلّل بصفة قائمة بالجوهر فسمّوا الحصول فى الخير بالكائنيّة و الصفة الّتى هى علّة الحصول بالكون.
بحث در اعراض داشتيم سه تا ازمقولات عرضی يعنی کم، کيف، اضافه بيان شد حال می پردازيم به بحث در أين که به مناسبت بحث حرکت هم در آن مطرح می شود .
مسائل مطرح در أين:
الف) تعريف أين: أين عبارت است از نسبت متمکن به مکان يا کون الشی فی المکان أين آن شیء است.
شرح مواقف: أين عبارت است از هيئتي كه براي متمكن حاصل مي شود زماينكه متمكن درمكان است وبه مكان نسبت دارد.
فرق أين با اضافه: همان گونه كه در بحث هاي قبل بيان شد اضافه است عبارت است از نسبت متكرر يا هيئتي كه از نسبت متكرر حاصل مي شود، اما ساير مقولات نسبي واز جمله مقوله ي أين نسبت متمكن به مكان ويا هيئتي است كه از نسبت متمكن به مكان حاصل مي شود. مثلا اگر مكان را به ذات متمكن نسبت دهيم براي متمكن هيئتي حاصل مي شود كه أين است، اما چنانچه مكان را به متمكن نسبت دهيم به اعتبار اينكه متمكن داراي مكان است، نه به ذات متمكن، در اين صورت نسبت متكرر است يعني مكان چيزي است كه متمكن را دربرگرفته ومتمكن آن است كه درمكان جاي دارد.
توجه داريم كه در اضافه ذات متمكن به مكان نسبت دارد، ولي دراضافه متمكن من حيث وهي متمكن به مكان نسبت دارد، نه ذات متمكن[1].
جنس بودن أين: أين جنس است که تحت آن انواع وتحت انواع افرادی وجود دارد مثلا کون الشی فی الفوق نوع است، کون الشی فی التحت نوع ديگر وکون الشی فی الهوا نوع سوم وهرکدام افرادی دارد.
تقسيمات أين:
1.أين حقيقی وغيرحقيقی:
اگر شی را به مکان خاص خودش نسبت دهيم می شود کون حقيقی شی مثل اين که بگوييم مکان زيد هوا وسطحی است که او را احاطه کرده است، اما چنانچه شی را به مکان نسبت دهيم که خاص آن نيست مثلا بگوییم زيد دراتاق است که می تواند عمرو و... هم در اتاق باشد اين کون غير حقيقی است.
سوال: آيا ممکن است دوجسم دارای يک أين حقيقی باشد ؟
جواب: روشن است که يک مکان نمی تواند دوجسم را درخود جای دهد، چرا که مکان عبارت است از سطح دورنی حاوی که احاطه کرده سطح بيرونی محوی را.
سوال: آيا می شود یک مکان غيرحقیقی دوجسم را درخود جای دهد؟
جواب: مکان غير حقيقی شی فضای است که عرف مردم آن را مکان شی می داند روشن است که چنين مکان می تواند دوجسم يا بشتر را درخود جای دهد.
2. أين ذاتی وعرضی: أين ذاتی مکان طبيعی شی است وأين عرضی مکان غير طبيعی آن، مثلا کره مکانش روی کره ی هوا است وکره هوا مکانش روی کره آب است، واگر مثلا در کره خاک قرار گيرد مکان عرضی است نه ذاتی.
عروض اضافه بر أين: گاهی أين همراه اضافه است مثل اينكه می گوييم هوا فوق است بالقياس به آب، چرا که هوا درمکانی است که اقرب است به فوق از مکان آب.
3. أين جنسی، نوعی وشخصی:
أين جنسی: انتساب شي به جنس مكان مثل بودن شی درمکان أين جنسی است.
أين نوعی: انتساب شي به نوع مكان مثل بودن شی درهوا أين نوعي است.
أين شخصی: انتساب شي به به شخص مكان يا مكان حقيقي شي مثل بودن شی در اين زمان خاص درهوا يا بودن شي درمكان حقيقي اش أين شخصي است.
4. اكوان اربعه: فلاسفه وجمهور متكلمين معتقد اند كه براي حصول درحيز جوهريت كافي است، اما گروهي از متكلمين معتقد اند كه براي حصول درحيز جوهريت كافي نيست بلكه بايد صفتي عارض جوهرشود تا جوهر درحيز حاصل شود.
حصول جوهر درحيز كائنيت است وصفت كه علت حصول جوهر درحيز مي باشدكون است، كه به قول متكلمين تعبير ديگري از أين است، اين اوصاف چهار تا است كه به آن اكوان اربعه مي گويند: افتراق، اجتماع، حركت وسكون.
متن: المبحث الرّابع فى الجنس الرّابع من أجناس العرض على ما قال: الرّابع: الأين.
و فيه مسائل:
[المسألة] الأُولى فى مفهوم الأين.
و أشار(مصنف) إليه بقوله: و هو النسبة إلى المكان.
قال الشيخ فى قاطيغورياس( يعني مقولات عشر) الشفاء: « وأمّا الأين فإنّه يتمّ بنسبة المتمكّن إلى المكان الّذي هو(متمكن) فيه(مكان) و حقيقته كون الشي‌ء فى مكانه.
و قد علم فى ما سلف أنّه كيف يباين المضاف.
و هو جنس لأنواع، فإنّ الكون فوق أين و الكون تحت أين و الكون فى الهواء أين.
و من الأين ما هو حقيقىّ أوّلى، وهو كون الشّي‌ء فى مكانه، الحقيقى له، و منه(أين) ما هو ثان غير حقيقىّ مثل كون الشّي‌ء فى المكان الثّانى الغير الحقيقىّ كقولهم فى السّماء و فى الماء.
و لا يكون جسمان موصوفين بأين واحد بالعدد و(حاليه) الأين اوّلى حقيقىّ و يكونان موصوفين بأين واحد بالعدد و(حاليه) الأين ثان غير حقيقىّ كجسمين يكونان فى السوق معاً.
و من الأين ما يكون مأخوذاً بذاته ككون النّار فوق، على أنّه(أين) فى باطن سطح السماء. و منه(أين) ما هو عارض ككون الحجر فى الهواء.
و ربّما كان فى الأين إضافة ككون الهواء فوق بالقياس الى الماء، لأنّه فى مكانٍ هو أقرب إلى فوق من مكان الماء.
و الأين منه جنسىّ و هو الكون فى المكان. و منه نوعىّ كالكون فى الهواء. و منه شخصىّ ككون هذا الشّي‌ء فى هذا الوقت فى الهواء و هو مكان ثان، أو مثل كون هذا الجسم فى هذا المكان الحقيقىّ المشار إليه. انتهى»
المسألة الثّانية فى تقسيم الأين إلى أقسامه الأربعة عند المتكلمين على ما قال:
و أنواعه أربعة عند قوم(ازمتكلمين): هى الحركة و السّكون و الاجتماع و الافتراق.
اعلم: أنّ المتكلّمين يعبّرون عن الأين بالكون و يعترفون بوجوده، وإن أنكروا وجود سائر الأعراض النسبيّة.
والجمهورمنهم(متكلمين) على أنّ المقتضى للحصول فى الحيز هو ذات الجوهر لا صفة قائمة به.
وزعم قوم منهم و هم مثبتوا الحال أنّ حصول الجوهر فى الحيز معلّل بصفة قائمة بالجوهر فسمّوا الحصول فى الخير بالكائنيّة و الصفة الّتى هى علّة الحصول بالكون.
