< فهرست دروس

درس شوارق - استاد حشمت پور

93/09/18

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: حزن، هم، خجل، حقد وخوف
بحث دركيفيات نفسانيه داشتيم
حزن: حزن كيفيت نفساني است كه به دنبال دارد حركت روح را به دخل بدن زيرا كه مي خواهد از موذي فرار كند. بعبارت ديگر انسان وقتي محزون مي شود روح بخاري به سمت دورن جمع مي شود وگويي كه نفس به درون جمع مي شود.
همّ : يكي از كيفيات نفسانيه «همّ» است بمعناي همت به هر دو معناي اقدام كردن ويا تصميم گرفتن. همت به دنبال تصديق مي آيد، وبه دنبال همت روح بخاري هم به سمت داخل وهم به سمت خارج حركت مي كند؛ چرا كه گاهي انسا چيزي را تصور مي كند كه هم اميد خير در آن است وهم توقع شر وجود دارد. ولذا روح همزمان هم به سمت داخل حركت مي كند وهم به طرف خارج، البته بخش روح به سمت داخل وبخش ديگر به سمت خارج حركت مي كند. ممكن هم است يكي از اميد خير وتوقع شر غلبه كند وبه تبع روح يا به سمت داخل ويا به سمت خارج حركت كند.
بعبارت ديگر«همّ» مركب است از رجاء وخوف است وهركدام از رجاء وخوف كه غلبه نمايد نفس را به دنبال خود مي كشد، رجاء نفس را به سمت داخل وخوف نفس را به طرف داخل مي كشد.
خَجَل: خجل كيفيتي است كه مثل همت حركت روح به سمت داخل وخارج را به دنبال دارد، گويا كه خَجَل مركب است از فزع وفرح، چرا كه اولا روح را به طرف داخل مي كشد و سپس به ذهن خَجِل مي رسد كه ضرر نيست ويا ضرر زياد نيست ولذ روح منبسط مي شود وحركت به سوي خارح دارد.
بعبارت ديگر شخص مبتلا به خجالت اضطراب دارد كه مبادا ضرري به من وارد شود ولذا روحش به سمت داخل بدن جمع مي شود ووقتي كه ديد ضرر نيست ويا ضرر زياد نيست روح منبسط مي شود وبه سوي خارج حركت مي كند.
تذكر: خَجَل كيفيتي است حاصل درنفس وخَجِل شخصي كه داراي كيفيت خَجَل است.
حِقْد: حقد كه در فارسي كينه مي گوييم عبارت است از غضب را دردل نگهداشتن تا مستقر شود وشخص آماده ي انتقام شود، ولي انتقام گرفتن نه خيل آسان باشد ونه خيل سخت دراين صورت است كه حقد بوجود مي آيد. اما اگر انتقام گرفتن آسان باشد مثل پاد شاه نسبت به رعيتش با اين حال شوق به انتقام پيدا نمي شود كه بماند كهنه شود وحقد بوجود بيايد، هم چنين اگر انتقام گرفتن خيل سخت باشد مثل رعيت نسبت به پاد شاه دراين صورت شخص مأيوس مي شود وشوق به انتقام پيدا نمي شود كه بماند كهنه شود وحِقد بوجود بيايد. پس حِقد متوقف بر دوامر است، يكي غضب پايدار وديگر آنكه انتقام نه خيل سخت باشد ونه خيل آسان والاّ شوق براي انتقام پيدا نمي شود كه درصورت كهنه شدن تبديل به حِقد شود.
خوف: خوف كيفيت نفساني است كه وقتي حاصل شود حركت دفعي روح به سمت داخل را به دنبال دارد بخاطر فرار از موذي. بعبارد ديگر درحال خوف روح به داخل بدن مي رود وگويي فكر مي كند كه اگر خودش را جمع مي كند به او آسيب نمي رسد به همين جهت بدن هم جمع مي شود، چنانكه در حيوانات اين را مي بينيم مثلا وقتي به مورچه دست مي زنيم خودش را جمع مي كند وگويي مي خواهد خودش را از آسيب حفظ كند.
خلاصه: كيفيات نفساني كه زا فرح به بعد بيان كرديم هرگاه براي نفس حاصل شود حركت روح بخاري را به دنبال دارد، حال اين حركت :1. يا به سمت داخل است 2. ويا به سوي خارج، ودرهر صورت يا فعي است ويا تدريجي.
متن:و الحزن‌: و هو ما يتبعها حركة الرّوح الى الداخل قليلا قليلا هربا من الموذى‌(بخاطر فرار از موذي).
والهمّ‌: وهو ما يتبعها حركة الرّوح الى الداخل و الخارج(چه معا باشد وچه متفرقا) لحدوث امر بتصوّر منه خيرٌ متوقّعٌ او شرٌّ منتظر، فهو(همّ) مركّب من رجاء و خوف‌ فأيّهما(رجاء وخوف) غلب على الفكر تحركت النفس الى جهته(غالب)، فللخير المتوقّع الى الخارج (يعني حركت الي الخارج) و للشر المنتظر الى الداخل(حركت الي الخارج)‌.
والخَجَل[1]: و هو ما يتبعها حركة الرّوح أيضا(مثل همّ) الى الداخل و الخارج، لأنّه كالمركّب من فزع و فرح(چون فزع وفرح باهم نيستند كالمركب است) حيث ينقبض الرّوح أوّلاً الى الداخل ثمّ يخطر بباله أنّه ليس فيه كثير مضرّة فينبسط ثانيا.
والحِقْد: و يعتبر فى تحقّقه أمران:
الاوّل: غضب ثابت(غضب گذرا نباشد) ليتقرر صورة الموذى فى الخيال فيشتاق النفس الى الانتقام(يعني تخيل نفس را سوق مي دهد به سوي انتقام).
والثانى: أن الانتقام (1)ليس فى غاية السّهولة و الّا(اگر درغايت سهولت باشد) كان‌ كالحاصل فلا يشتدّ الشوق الى تحصيله و لذلك(اگرانتقام درغايت سهولت نباشد شوق براي تحصيلش بوجود نمي آيد) لا يوجد الحقد للملوك مع رعيّته، (2)ولا فى غاية الصّعوبة و الّا(اگردرغايت صعوبت باشد) كان كالمتعذّر فلا يشتاق إليه ليأسه عنه(انتقام) و لذلك(درصورت تعذرانتقام شوق به انتقام بوجود) لا يوجد(حقد) للرعيّة مع الملوك(چون شوق به انتقام نبوده كه بماند كهنه شود وحقد بوجود بيايد).
وأمّا الخوف: و هو ما يتبعه حركة الرّوح الى الداخل دفعة هَرَباً من الموذى و يقرب منه الفزع(نزديك به خوف فزع است)، (جواب أمّا:)فليس بموجود فى نسختى الشرحين القديمين(شرح علامه واصفهاني) و موجود فى نسخة شرح القوشجى بدل الغم.
وجميع هذه الكيفيات النفسانية(از فرح به بعد) يلزمها حركة الرّوح(يعني حركت روح را به دنبال دارد): (1)إمّا الى خارج (2)وإمّّا الى داخل، و على التقديرين إمّا دفعة أو قليلا قليلا على ما اشرنا إليه فى تفسير كلّها(اي كل واحد مهنا).





[1] خَجِل يعني انساني كه داراي كيفيت خَجَل است.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo