< فهرست دروس

درس شوارق - استاد حشمت پور

93/07/23

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: بيان رابطه قدرت وعجز

قبلا گفتيم كه قوه بمعناي قدرت در مقابل عجز است اما تقابل شان كدام يك از انواع چهار گانه ي تقابل است؟در تقابل قدرت وعجز سه احتمال است:

    1. قدرت مقابل عجز باشد به تقابل عدم وملكه؛

    2. بين قدرت وعجز تقابل تضاد باشد؛

    3. قدرت وعجز متناقض باشند.

اشاعره وجمهور معتزله عجز را امر وجودي مي دانند وقائل اند به تقابل تضاد بين قدرت وعجز، امّا ابوهاشم عجز را عدمي مي داند ومي گويد عجز عدم ملكه ي قدرت است وبين قدرت وعجز تقابل عدم وملكه است.

دليل قائلين به تضاد: آنهاي كه عجز را وجودي مي دانند دليل شان است كه فرق است بين زمين گير وكسي كه ممنوع الفعل است، در زمين چيزي وجود دارد كه نمي گذارد بلند شود، بر خلاف كسي كه از فعل منع مي شود. پس عجز امر وجودي است وبا قدرت تقابل تضاد دارد.

جواب: كسي كه زمين گير است چون قدرت ندارد نمي تواند بلند شود، نه اينكه در او چيزي وجود داشته باشد. پس فرق زمين گير وممنوع الفعل در اين است كه ممنوع الفعل قدرت دارد ولي زمين گير قدرت ندارد.

فخررازي: دليل نه بر صفت وجودي بودن عجز داريم ونه بر عدم بودن آن، پس هم تقابل تضاد محتمل است وهم تقابل ملكه وعدم ملكه.

لاهيجي:

الف) اگر گفتيم عجز هيئتي است شبيه آنچه درشخص مرتعش وجود دارد در اين صورت عجز امر وجودي است وبا قدرت تقابل تضاد دارد.

بيان مطلب: درشخص مرتعش كه دستش بي اختيار حركت مي كند، هيئتي وجود دارد برخلاف هيئتي كه در مختار است؛ يعني درشخص مختار هيئتي به اسم قدرت وجود دارد كه با وجود آن دستش را با اختيار حركت مي دهد ودرشخص مرتعش هم هيئتي بر خلاف هيئت مختار وجود دارد، كه منشاء ارتعاش است؛ چرا كه ارتعاش امر وجودي است وبايد از امر وجودي سرزده باشد، پس هم درمرتعش هيئتي وجود دارد، هم در مختار هيئتي به اسم قدرت وجود دارد وهم در عاجز هيئتي شبيه مرتعش وجود دارد، طبيعي است كه در اين صورت بين عجز وقدرت تقابل تضاد باشد.

ب) اگر گفتيم در شخص عاجز هيئتي نيست بلكه قدرت هيئتي است كه در شخص سالم وجود دارد وعجز عدم آن هيئت است در اين صورت عجر عدم ملكه ي قدرت است وبا قدرت تقابل عدم وملكه دارد.

ج) اگر گفتيم قدرت عبارت است از سلامت اعضا وعجز آفتي است كه بر عرض جسم يعني هيئت خاص و از طريق آن بر خود جسم وارد مي شود، در اين صورت رابطه قدرت وعجز تناقض خواهد بود چرا كه آفت ملكه نيست كه قدرت بشود عدم آن.

رابطه ي قدرت با خُلق وفعل:قدرت هيئتي است كه به طرفين فعل وترك تعلق مي گيرد وخُلق ملكه ي است براي نفس كه بواسطه ي آن فعل را بدون فكر آنجام مي دهد. پس هم قدرت وجودي است وهم خُلق، ولي قدرت نسبتش به فعل وترك مساوي است و خُلق فقط به فعل تعلق مي گيرد پس بين قدرت وخُلق تضاد است. بعبارت ديگر حكم قدرت تعلق به طرفين است وحكم خُلق تعلق به طرف واحد وتعلق به طرفين با تعلق به طرف واحد تضاد دارند پس قدرت وخُلق تضاد دارند.

متن: و القدرة تقابل العجز تقابل الملكة و العدم‌ على ما ذهب إليه ابو هاشم خلافا للاشاعرة و جمهور المعتزلة فانّهم ذهبوا الى كون العجز ضدّا للقدرة و ادّعوا التفرقة الضرورية بين الزّمن(زمين گير است) و الممنوع من الفعل.

والجواب: انّها(تفرقه بين زمن وممنوع الفعل) مسلّمة لكنّها(تفرقه) راجعة الى عدم القدرة فى الزمن و وجودها فى الممنوع.

وقال الامام: لا دليل على كون العجز صفة وجوديّة و لا على كونه(عجز) عدميّا بل كلاهما محتمل. كذا فى شرح المواقف.

والحق على ما هو المستفاد من نقد المحصّل: أنّ العجز إن كان عبارة عن مثل ما يعرض للمرتعش و يمتاز به حركته عن حركة المختار كانت القدرة عبارة عن هيئة تعرض عند سلامة الاعضاء يعبّر عنها بالتمكّن او بما هو علّة له، فالقدرة وجوديّة و العجز أيضا وجودى(چون هيئتي است كه عارض مي شود) و لعلّ الاشاعرة ذهبوا الى ذلك.

وان كانت القدرة عبارة عن الهيئة المذكورة(تعرض عند سلامة الاعضا)، والعجز عبارة عن عدم تلك الهيئة فالقدرة وجودية و العجز عدمى و لعلّ المعتزلة ذهبوا الى ذلك.

وامّا ان كانت القدرة عبارة عن سلامة الاعضاء (صفت سلامة:) التى هى عدم الآفة فيكون عدميّة و العجز آفة تعرض الاعراض( آفت ابتدا بر عرض جسم كه هيئت خاص است وارد مي شود وتوسط آن بر خود جسم وارد مي شود) فيكون وجوديّة فهذا لا يطابق شيئا من المذهبين( نه با تضاد مي سازد چون هردو وجودي نيست ونه با عدم وملكه چرا كه آفت ملكه نيست كه قدرت بشود عدم آن) كما لا يخفى‌.

ويضاد الخلق‌ُ بالرفع ليكون فاعل يضاد و المفعول محذوف، اى ويضادها اى القدرةَ الخلقُ‌ لتضاد احكامهما فان القدرة تقتضى تساوى نسبتها الى الطرفين(فعل وترك) كما مرّ بخلاف الخلق فانه ملكة للنفس يصدر بها(ملكه) عنها(نفس) الفعل بلا رويّة و فكر، فلا يكون(خلق) الا متعلّقا باحدهما(طرفين) فقط.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo