< فهرست دروس

درس شوارق - استاد حشمت پور

93/03/28

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع:اشكال بر دليل دوم وجوب عقلي نظر درمعرفت الهي

دليل دوم: دليل دومي كه براي اثبات عقلي بودن نظر في معرفت اله بيان شد اين بود كه اگر وجوب نظر شرعي باشد لازم مي آيد از وجودش عدمش؛ چرا كه مبتلا به دور است ودور باطل است. پس بايد وجوب نظر عقلي باشد.
بيان دور: جوب شرعي نظر متوقف است بر قبول شرع وقبول شرع متوقف است برنظر؛ چرا كه حقانيت شرع امر بديهي نيست. ونظر درشريعت بگفته اشاعره متوقف است بر وجوب نظر در شريعت ووجوب نظر در شريعت وقتي است كه نظر درمعرفت الهي واجب باشد. پس وجوب نظر درمعرفت الهي متوقف است بر وجوب نظر درمعرفت الهي واين دور است وباطل.
اشكال دليل دوم:
الف) اشكال نقضي: تالي فاسد دور مشترك الورد است، همان طور كه از وجوب شرعي نظر لازم مي آيد عدم وجوبش بخاطر دور، از وجوب عقلي نظر هم لازم مي آيد عدم وجوب عقلي آن بخاطر دور.
بيان دور: وجوب عقلي نظر درمعرفت الهي متوقف است برنظر؛ چرا كه وجوب نظر امر بديهي نيست. پس بايد اين نظر دوم را هم عقل واجب كند؛ يعني وجوب عقلي نظر متوقف است بروجوب عقلي نظر.
بعبارت ديگر وجوب عقلي نظر بواسطه ي نظر ثابت مي شود، واين نظر كه واسطه مي شود براي وجوب نظر بايد خودش واجب شود، وزماني واجب مي شود كه انسان نظر كند، ولي انسان مي تواند نظر نكند تا وقتي كه بر او واجب نشده است، وواجب هم نمي شود تا وقتي كه نظر نكند. پس وجوب نظر متوقف است بر نظر ونظر متوقف است بروجوب نظر، واين دور است وباطل.
ب) ايراد حلّي: چه نظر واجب عقلي باشد چه واجب شرعي مكلف نمي تواند امتناع كند از نظر؛ چرا كه مكلف نمي داند نظر واجب است يا نيست، ونمي تواند امتناع كند از چيزي كه نمي داند واجب است يا نيست، امتناع از نظر وقتي جايز است كه نظر بر مكلف واجب نباشد، اما نظر درنفس الامر واجب است، چه مكلف نظر كند چه نظر نكند وچه بداند يا نداند.
باتوجه به اين ايراد همان طور كه اشكال دوري از وجوب شرعي نظر دفع مي شود، از وجوب عقلي نظر هم دفع مي كند. چرا كه در ايراد نقضي گفته شد كه اگر وجوب نظر عقلي هم باشد دور لازم مي ايد، وطبق اين ايراد مكلف حق ندارد از نظر امتناع كند، ووقتي كه نظر كند وجوب نظر ثابت مي شو. پس وجوب نظر متوقف است بر نظر ولي نظر متوقف نيست بر وجوب نظر تا دور لازم بيايد.
ان قلت: اگر مكلف نداند كه نظر بر او واجب است يا نه، ودر عين حال نظر بر او واجب باشد تكليف غافل است وقبيح.
قلت: غافل كسي است كه هيچ توجه به تكليف ندارد، اما اين شخص فهميده كه تكليفي هست، پيامبران امده وخبر داده اند كه انسان مكلف است، انهاي كه در زما پيامبران بوده مخاطب تكليف اند حقيقتا وآنهاي كه در زمان پيامبران نبوده مخاطب تكليف اند حكما. پس هيچ انساني غافل مطلق نيست، كه تكليف غافل لازم بيايد وقبيح باشد.
جواب از نقض: دور درصورتي لازم مي آيد كه وجوب عقلي نظر را با وجوب عقلي نظر اثبات كنيم، اما وجوب عقلي نظر متوقف است بر دفع ضرر خوف كه وجوبش بديهي است يعني انسان فطرتش بگونه اي است كه دفع ضرر را ترك نمي كند، بلكه برخود واجب مي داند كه ضرر را دفع كند. پس وجوب عقلي نظر متوقف است بر وجوب دفع خوف ضرر ولي دفع خوف ضرر متوقف بر وجوب عقلي نظر نيست كه دور لاز مي بيايد.
متن : فان قيل على الوجه الثانى: انّه(تالي فاسد) مشترك الالزام(يعني همان طوركه قائلين به وجوب شرعي را الزام مي كند كه دست از وجوب شرعي بردارد، قائلين به وجوب عقلي را هم الزام مي كند كه دست از وجوب عقلي بردارد) اذ لو وجب النظر بالعقل فبنا النظر اذ ليس(وجوب نظر) ضروريا، بل محتاج الى الاستدلال فى غاية الدقة كما مر. فيقول المكلف: لا انظر ما لم يجب عليّ و لا يجب على ما لم انظر.
والحل: انه ليس للمكلّف الامتناع عن النظر ما(مادام) لم يعلم وجوبه(نظر) بل له(مكلف) الامتناع منه(نظر) ما لم يجب عليه، لكن وجوبه(نظر) ثابت فى نفس الامر، نظرا و لم ينظر علم او لم يعلم. و ليس ذلك(وجوب نظر مادام كه مكلف نمي داند وجوب نظر را) من تكليف الغافل فان الغافل الّذي لا يجوز تكليفه اتفاقا(اجماعا) من لم يفهم الخطاب او لم يسمعه و هذا(شخص) قد خوطب بالتكليف حقيقة او حكما( يعني يا مستقيما گفته بر توواجب است ويا گفته انسان مكلف است واو جزء انسان است، هرچند وقتي خطاب نبوده است)، فاندفع الاشكال من المعتزلة أيضا( همان طور كه از اشاعره دفع شد).
اقول: الجواب: امّا عن النقض فهو انّه انما كان للمكلّف، على قاعدة الوجوب العقلى( عقلي نظر)، الامتناع عن النظر ما لم يجب عليه النظر لو لم يجب عليه شي‌ء بلا نظر أيضا اصلا، لكن دفع ضرر الخوف(ضرركه ناشي از خوف است) واجبٌ عليه بشهادة العقول من غير نظر بل بحسب الفطرة، فان الانسان مفطور(مخلوق) على عدم تجويز ترك ذلك الدفع(دفع ضرر) من نفسه فليس له الامتناع عن النظر المستتبع تركه(نظر) لضرر الخوف‌.



BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo