موضوع: بررسی رابطه بین مفهوم وجود محمولی و مفهوم وجود رابطی/ 17.تشاجر و تنازع/ رسالة فی الوجود الرابط.

خلاصه جلسه قبل: بحثمان در این بود که بین وجود رابطی و وجود محمولی اختلاف نوعی است یعنی وجود رابطی نوعی است و وجود محمولی نوعی دیگر و گفتیم که در مسأله چهار احتمال مطرح است یعنی موضع نزاع چون مشخص نیست لذا می توانیم تمام احتمالات را در موضع نزاع ملاحظه کنیم و بنابر همه احتمالات بحث کنیم.

- احتمال اول این بود که بین مفهوم وجود رابطی و مفهوم وجود محمولی اختلاف نوعی است.

- احمال دوم این است که بین واقع آنها یعنی حقیقت آنها اختلاف نوعی است.

- احتمال سوم و چهارم این است که بین مفهوم یکی با واقع دیگری اختلاف نوعی است.

چون موضع نزاع مشخص نیست لذا ما در هر چهار احتمال بحث می کنیم و اتفاقاً ما در هر چهار موضع یک حکم را داریم و در هر چهار موضع اختلاف نوعی مطرح است.

فان في الصورة الاولي يكون مفهوم الوجود الرابطي اتحادا جزويّا آليا يحكي عمّا به يتحد المحمول و الموضوع، و قد علمت هذا مشروحا، و مفهوم الوجود المحمولي هو مفهوم الوجود الساري في جميع الموجودات و يعبر عنه بالفارسية بـ....«هستي» و الاشتراك الذاتي بينهما غير معقول [1]

بررسی احتمال اول (رابطه بین دو مفهوم):

مفهوم وجود رابطی حکایت می کند از آن امری که به توسط آن امر در خارج، محمول و موضوع با هم متحد می شوند یعنی چیزی در خارج است که محمول و موضوع را به هم متحد می کند و ما به الاتحاد آن دو است و مفهوم وجود رابطی حکایت از آن امر جزئی می کند که آلت است یعنی وسیله است برای اتحاد موضوع و محمول و این امر جزئی را در خارج داریم و مفهوم وجود رابطی از این امر جزئی حکایت می کند.

مفهوم وجود محمولی حکایت می کند از آن وجودی که در جمیع موجودات سریان دارد.

پس این دو مفهوم مَحکیّ متفاوتی دارند لذا خودشان نیز متفاوت هستند.

پس وجود رابطی مفهومی است که حکایت می کند از آن آلت و و سیله ای که موضوع و محمول را به هم اتحاد می دهد.

و مفهوم وجود محمولی نیز حکایت می کند از وجود خود اشیاء و وجودی که در اشیاء سریان دارد و اختلاف این دو مفهوم واضح است لذا می توانیم بگوییم که وجود محمولی و وجود رابطی مفهوماً با هم اختلاف دارند.

پس این دو مفهوم حاکیان از دو امر مختلف هستند لذا خودشان نیز مختلف هستند.

ترجمه و شرح متن:

در صورت اول مفهوم وجود رابطی عبارت است از اتحادی جزئی (چون موضوع و محمول جزئی است لذا ارتباط بین آن دو نیز جزئی است) و آلی (وسیله ارتباط موضوع و محمول است) که حکایت می کند از آنچه که به توسط آن امر موضوع و محمول با هم متحد می شوند و اینکه مفهوم وجود رابطی از این وجود جزئی حکایت می کند را قبلاً دانستی.

و مفهوم وجود محمولی مفهوم وجودی است که آن وجود ساری است در جمیع موجودات که از آن وجود ساری در زبان فارسی تعبیر می شود به «هستی» و مشخص است که اشتراک ذاتی بین این دو مفهوم غیر معقول است لذا این دو مفهوم اختلاف ذاتی دارند و نوعاً با هم متفاوت هستند.

اگر این دو مفهوم ذاتاً یکی بودند و با عارض متفاوت بودند لذا می توانستیم بگوییم که اشتراک نوعی دارند و در ذات مساوی هستند و اختلاف عرضی دارند ولی همانگونه که مشخص است این دو مفهوم با هم اختلاف ذاتی و نوعی دارند.

و لو قال قائل: تلك المخالفة يخالف اتحاد الوجودات في حقيقة الوجود نوعا و ينافيه، اذ مصداق كل واحد منهما و حقيقته هو نحو من الوجود،

قائلی اعتراض می کنند و اعتراض این قائل همان است که در کلام صدرا خواندیم و جواب نیز همان است.

اعتراض: اعتراض این است که شما حقیقت وجود را طبیعتی واحد می دانید و همه وجودها را در یک طبیعت مشترک می دانید و همه را با اینکه اشخاص مختلفی هستند در یک طبیعت مشترک می دانید و برای آنها در اصل وجود تساوی و اشتراک قائل هستید بر خلاف مَشّاء که وجود ها را متباین می دانند پس شما چگونه بین وجود رابطی و وجود محمولی اختلاف نوعی قائل شده اید؟!

ترجمه و شرح متن:

و اگر قائلی بگوید که این مخالفت نوعی و ذاتی که بین وجود رابطی و محمولی قائل شدید نمی سازد با اتحاد وجودات در حقیقت وجود چنانچه که در جای دیگری به آن اتحاد وجودات قائل شدید و شما قائل بودید که همه وجودات در حقیقت وجود اتحاد نوعی دارند و این مخالفت نوعی که در اینجا مطرح می کنید با آن حرفتان منافات دارد.

نکته: دقت شود که مراد از حقیقت نوعیه در اینجا آن «نوع» اصطلاحی نیست که مرکب است از جنس و فصل بلکه مراد از نوع در اینجا اعم است و شامل اشیاء مشترک الذات می شود و مراد از نوع در اینجا ماهیت مرکب از جنس و فصل یا ماهیت بسیط نیست چون اصلا «وجود»، ماهیت نیست.

علت اینکه منافات دارد این حرفتان با آن حرفتان این است که مصداق هر کدام از وجود محمولی و وجود رابطی و حقیقت هر یک از آن دو (یعنی همان وجود خارجی رابطی و محمولی) نحوی از وجود اند و لذا باید اتحاد ذاتی داشته باشند و این دو حقیقت واحده دارند پس چرا می گویید که اختلاف نوعی دارند.

لقلنا في الجواب: الاتفاق النوعي للوجودات في حقيقة الوجود لا ينافي الاختلاف الذاتي في المفاهيم المنتزعة عنها بحسب حدودها و مراتبها او بذاتها كما ان الوجود الرابطي ينتزع عن حد خاص لها، و المحمولي عن نفسها

مصنف می فرمایند که اتفاق نوعی برای حقیقت وجود است و این اختلاف نوعی و ذاتی که ما ادعا می کنیم مربوط به مفهوم وجود است که از دو وجود متفاوت اتخاذ شده اند.

مفهوم وجود محمولی از خود وجود گرفته می شود و مفهوم وجود رابطی از حدی از حدود وجود و از مراتبی از مراتب وجود گرفته می شود یعنی از وجودی که شأن و خصوصیت خاصی دارد گرفته می شود.

حال این دو مفهوم اگر اختلاف داشته باشند منافات ندارد با اینکه حقیقت مصداقهایشان واحد باشد یعنی حقیقت امری است و دو مفهومی که از حقیقت گرفته می شوند متفاوت هستند یعنی مفهومی از خود وجود گرفته می شود و مفهومی از حد وجود یعنی از تعین خاصی از وجود.

ترجمه و شرح متن:

در جواب می گوییم اینکه وجودات در حقیقت وجود اتفاق نوعی دارند منافات ندارد با اینکه اختلاف ذاتی در مفاهیم منتزع از وجود حاصل باشد که بعضی از این مفاهیم به حسب حدود و مراتب وجود انتزاع می شوند و بعضی از ذات وجود انتزاع می شوند همانگونه که وجود رابطی انتزاع می شود از حدی خاص از وجود و وجود محمولی انتزاع می شود از نفس وجود.

كما تري ان مفهوم الثاني مستقل في التصور خارج عن المعقولات، و يصدق علي كل واحد منها و يعمّها و غيرها، اذ يصدق علي الحق الاول جل جلاله، و مفهوم الاول غير مستقل في التصوّر، و مندرج تحت مقولة الاضافة، و هي تقابل ساير المقولات،

مصنف دوباره خود وجود رابطی و وجود محمولی را مورد توجه قرار می دهند تا مفاهیمشان را مختلف کنند.

مصنف می فرمایند که شما وجود محمولی را مستقل تصور می کنید و بر همه ی مقولات عشر می توانید آن را صدق دهید یعنی هم می توانید بگویید «الجوهر موجود» و هم «الکم موجود» و هم «الکیف موجود» و همچنین این وجود بر غیر از مقولات عشر نیز حمل می شود مثلا بر خداوند نیز حمل می شود پس وجود محمولی هم بر مقولات حمل می شود و هم بر غیر مقولات اما وجود رابطی مستقل نیست و تحت مقوله اضافه مندرج است یعنی مفهوم وجود رابطی (نه خودش) تحت مقوله اضافه مندرج است.

پس مفهوم وجود رابطی تحت مقوله اضافه است ولی مفهوم وجود محمولی اینچنین نیست بنابراین اگر چه حقیقت دو وجود یکی است ولی مفهومشان مختلف است.

ترجمه و شرح متن:

همانگونه که می بینی که مفهوم دوم (مفهم وجود محمولی) مستقل در تصور است یعنی می توان بدون اینکه طرفین را لحاظ کرد آن را تصور کرد و همچنین خارج از مقولات است بلکه صدق می کند بر هر یک از مقولات و همه ی مقولات را شامل است و همچنین غیر مقولات را نیز شامل است چون وجود محمولی صدق می کند بر حق اول جل جلاله (خداوند).

«معقولات» غلط است و «مقولات» صحیح است.

ولی مفهوم اول (مفهوم وجود رابطی) غیر مستقل است در تصور (یعنی باید طرفینش نیز تصور شوند) و همچنین مندرج است تحت مقوله اضافه و مقوله اضافه مقابل سایر مقولات است.

فهما بحسب اصل الوجود و حقيقته متحدان. فان الثاني يحكي عن نفس تلك الحقيقة، و الاوّل يحكي عن نحو من الوجود الذي هو مرتبة من مراتب سريانها، ولكنهما من حيث مفهومهما مختلفان ذاتا

هر چند خود حقیقت یعنی وجود محمولی با مرتبه خاصی از حقیقت وجود یعنی وجود رابطی متحد هستند ذاتاً ولی مفهومشان با هم متفاوت است.

ترجمه و شرح متن:

و این دو مفهوم (مفهوم وجود محمولی و وجود رابطی) به حسب اصل وجود و حقیقتشان (مصادیقشان که در خارج اند) متحد هستند چون مفهوم وجود محمولی حکایت می کند از نفس حقیقت وجود و مفهوم وجود رابطی حکایت می کند از نحوی از وجود که مرتبه ای است از مراتب سریان حقیقت وجود ولی این دو وجود از جهت مفهومشان با هم مختلف ذاتی هستند.

پس این دو وجود در حقیقت مشترک هستند و حقیقت واحده ای دارند و هر دو از سنخ وجود هستند ولی مفهوم آنها با هم متفاوت است همانگونه که بیان شد.