موضوع : دلیل دوم بر عدم امکان حمل کلام ملاصدرا بر قول متأخرین/ 2.نقل مقال و تقریر إشکال/ رسالة فی الوجود الرابط.

خلاصه جلسه قبل :بحث در این بود که بین وجود رابط و نسبت حکمیه تفاوت است و این تفاوت را با کلام صدرا تایید کردیم و بعد اشکال کردیم که هم نسبت حکمیه وهم وجود رابط در سالبه منتفی هستند و هر چند صدرا مدعی است که در قضیه سالبه نسبت حکمیه هست ولی کلامش برخلاف این را نشان می دهد.

مدافعی خواست از صدرا دفاع کند گفت که صدرا اینچنین می گوید که در قضیه موجبه نسبت حکمیه ایجابیه داریم و در قضیه سالبه نسبت حکمیه سلبیه داریم ولی نمی توان گفت که در قضیه سالبه وجود رابط سلبی داریم پس فرق است بین نسبت حکمیه و وجود رابط و در قضیه سالبه نسبت سلبیه داریم و وجود رابط نداریم. ولی ما توضیح دادیم که صدرا پیرو متأخرین نیست بلکه پیرو متقدمین است و قائل به نسبت حکمیه سلبی نسیت بلکه قائل به این است که ما در قضیه سالبه همان نسبت ایجابی را بر می داریم . این جوابی بود که ما به مدافع دادیم.

مع انه لو حمل كلامه علي ما تقرّر عند المتأخّرين لم يلزم كونه مغايرا للنسبة الاتحادية التي هي في جملة العقود، فانّ كونها في جملة العقود لا يلازم المغايرة الّتي يظهر من كلامه، بل القدر اللازم منه ان النسبة الاتحادية لها فردان. فالمناسب في البيان ان يقول: النسبة الاتحادية لها فردان: احدهما النسبة السلبية الّتي هي في الحمليات السلبية والآخر النسبة الايجابية التي هي في الحمليّات الايجابية و هي الوجود الرابطي.[1]

جواب دوم به دفاع مدافع : این حرف تالی فاسد دارد.

اگر جواب مدافع درست باشد آن فرقی که صدرا بین وجود رابط و نسبت حکمیه گذاشته بود، از بین می رود یعنی این دفاع شما نوعی حمله به صدرا است شما با این دفاع مقصود صدرا را بالکل نفی کردید. یعنی اگر جواب شما صحیح باشد لازم می آید که صدرا اینگونه بگوید که نسبت حکمیه دو قسم متفاوت دارد یکی ایجابیه و یکی سلبیه و این باعث می شود که مدعای صدرا که اعمیت مورد نسبت حکمیه از وجود رابط بود نفی شود چون در قضیه موجبه نوعی از نسبت حکمیه است و وجود رابط نیز هست و در قضیه سالبه نوع دیگری از نسبت حکمیه است لذا طبق حرف مدافع عمومیت نسبت حکمیه از بین می رود یعنی نسبت حکمیه دارای دو شخص است ولی وجود رابط دارای یک شخص است و یکی از اشخاص نسبت حکمیه یعنی نسبت سلبی اصلا قابل مقایسه با وجود رابط نیست.

این دلیل دومی بود از سوی مستشکل برای رد حرف مدافع صدرا.

ترجمه و شرح متن :

علاوه بر اینکه اگر کلام صدرا بر نظر متأخرین حمل شود، لازم نمی آید که وجود رابط با نسبت اتحادیه ای که در تمام عقود و قضایا است مغایرت پیدا کند، و این بودن نسبت حکمیه در همه عقود بنابر توجیه شما که مدافع هستید (یعنی اینکه بگوییم نسبت حکمیه در همه ی قضایا هست به این بیان که در قضایای موجبه نسبت ایجابی داریم و در قضایای سالبه نسبت سلبی داریم) مستلزم آن مغایرتی که از کلام صدار فهمیده می شد نیست بلکه آن عمومیتی که شما ادعا می کردید (که در موجبه نسبت ایجابی داریم و در سالبه نسبت سلبی) قدر لازم از بودن این نسبت در همه عقود بنابر نظر شما، این می شود که نسبت حکمیه دو فرد دارد.

مناسب در بیان این است که مدافع اینچنین بگوید که نسبت اتحادی دو فرد دارد یکی نسبت سلبیه که در قضایای سالبه است و یکی نسبت ایجابی که در قضایای موجبه است و آن نسبت حکمیه ایجابیه که در قضایای موجبه است همان وجود رابط است.

یعنی با این دفاع، لازم می آید که مدافع اینچنین بگوید و اگر اینچنین بگوید، نظر صدرا به کلی از بین می رود.

بل الانسب في المغايرة ان يقول : الوجود الرابطي يغاير النسبة السلبية، فانّه في الموجبات و هي في السوالب.

بلکه بنابر توجیه شما بهتر این است که صدرا این مغایرت بین وجود رابط و نسبت حکمیه را اینچنین ببیان کند که (در حالی که اینچنین نگفته است) :

وجود رابطی با نسبت حکمیه سلبیه فرق می کند به این بیان که وجود رابطی در قضایای موجبه می آید و نسبت سلبی در قضایای سالبه می آید و نه اینکه بگوید که وجود رابطی با نسبت حکمیه (اعم از ایجابیه و سلبیه) فرق دارد.

پس طبق دفاع مدافع حرف صدرا عوض می شود.

الاّ ان يكون المقصود بيان مغايرة خاص مع عام، فان الوجود الرابطي بالاضافة الي النسبة الاتحاديّة خاص و هي بالاضافة اليه عام، و الخاص و العام عند اعتبار العموم و الخصوص فيهما متغايران و ان كانا بحسب هذا الاعتبار قد يتحدان. و علي هذا القصد يكون المقصود من النسبة الحكمية الربط الاتحادي ايجابياً كان او سلبياً.

البته شما که مدافع هستی می توانی کلام صدرا را به نحوی دیگر توجیه کنی و بگویی که مقصود صدرا از مغایرت، مغایرت خاص و عام باشد به نحوی که نسبت حکمیه (ربط اتحادی) عام بوده چه ایجابی باشد و چه سلبی باشد و وجود رابطی، ربط اتحادی ایجابی باشد یعنی خاص باشد وقتی یکی عام بود و دیگری خاص پس با یکدیگر متفاوت اند.

ولی مدافع چنین کاری نکرده است.

علی ای حال دفاع مدافع درست نبود به دو دلیل و اشکال مستشکل هنوز باقی است و مستشکل هنوز اشکال می کند که نسبت حکمیه و وجود رابط هر دو در قضیه سلبیه برداشته می شوند و در قضیه ی موجبه نیز هر دو هستند.

ربط اتحادی : ربط اتحادی گفت تا مناسب وجود رابط باشد و بتوانند عام و خاص باشند.

قد یتحدان : در صورتی که عام را لابشرط بگیریم و خاص را بشرط شیء بگیریم در این صورت در بعضی موارد متحد می شوند یعنی در مواردی که مصداق خاص (وجود رابط) هست مصداق عام (نسبت اتحادی یا همان نسبت حکمیه) نیز هست ولی اگر عام را به شرط عموم بگیریم دیگر اتحادی بین عام و خاص نیست چون هر کدام مقید به قیدی هستند که جمع آنها ممکن نیست.

و لو قال قائل : مراد صدر الاعاظم ان الوجود الرابطي انّما يكون بحسب انفس القضايا لا بحسب وجودها في الاذهان. والنسبة الحكمية الاتحاديّة هي هذا الوجود بعينه، لكن بحسب وجود القضايا في الاذهان.

دفاع دوم از صدرا : وجود رابط در نفس قضیه است یعنی در عالم خارج و نسبت حکمیه در وجود ذهنی قضیه است.

می توانیم موطن نسبت حکمیه و وجود رابط را از هم جدا کنیم یعنی موطن نسبت حکمیه را ذهن و موطن وجود رابط را خارج قرار دهیم یعنی بگوییم نسبت حکمیه چون ذهنی است در همه قضایا هست ولی وجود رابط چون امری خارجی است فقط در هنگام ساخت قضایای موجبه موجود است.

یعنی درست است که قضیه سالبه حکایت می کند که در خارج موضوع و محمول از هم جدا هستند ولی در ذهن نسبت حکمیه بینشان موجود است ولی وجود رابط چون امری خارجی است فقط در جایی که ربطی بین موضوع و محمول است، موجود می شود.

ترجمه وشرح متن :

اگر قائلی بگوید که مراد صدرا این ست که وجود رابطی بحسب نفس قضایا و خارج است یعنی نفس قضیه در خارج است و تنظیمیش در ذهن است (فعلا این مسائل را به عنوان اصل موضوعی می پذیریم و بدون تحلیل و تعلیل عرض می کنیم و در جلسه آینده توضیح کامل می دهیم) و ما وجود رابط را بحسب خارج قرار می دهیم و نسبت حکمیه همان وجود رابط است ولی امری ذهنی است و.... .