موضوع: توضیحی مختصر در مورد مقامات قسم معاملات/ شرح المقدمة/ شرح منازل السائرین.

خلاصه جلسه قبل: بحث در قسم معاملات و ذکر مقامات آن داشتیم پنج مقام را ذکر کردیم و حال می خواهیم بقیه مقامات را ذکر کنیم.

و لا عمل الا بالاستقامة فیه الی الحق مجاهدا فیه حق جهاده قاطعا نظره فیه _و فی ما یصل الیه من الرزق_ عن فعله و حوله و قوته فیلزمه التوکل و تفویض امره الی الله ثقة به و بکفایته ثم تسلم ما یزاحم العقول و یشق علی الاوهام و یخالف القیاس من تفاوت القسم و انتقال الدول.[1]

در هر عملی که انجام می دهیم باید استقامت داشته باشیم و تلاش کنیم. در روایات نیز این مطلب را داریم که عملی که بر آن مداومت کرده اید را سعی کنید ترک نکنید و حتی می گویند در کیفیت عمل نیز مقاومت کنید مثلا برای جمع کردن حواس در نماز باید قبل از نماز به خدا توجه کرد و این توجه را با چنگ و دندان نگه داشت و سعی کنیم از افکاری که شیطان به ما القا می کند دوری کنیم ولی بعد از نماز همین افکار را اگر نظر کنیم می بینیم که بیهوده ترین افکار هستند هر چند در نماز انسان آنها را مهم می پندارد و این به خاطر این است که در حین نماز شیطان برای انسان این افکار را زینت می بخشد. خلاصه اینکه انسان باید در انجام هر کاری استقامت داشته باشد.

استقامت الی الحق یعنی اینکه ما عمل را و نیروی عمل را به حق متوجه کنیم و هیچ چیزی از عمل را مستند به خودمان ندانیم و عمل را به حول و قوه الهی بدانیم و باید شکر کنیم که خداوند توفیق این عمل را به ما داده است.

وقتی انسان حول و قوه خودش را ندید و فقط به حول و قوه الهی دقت کرد در این صورت توکل برا ی او حاصل می شود.

ترجمه و شرح متن:

و عملی نسیت الا اینکه باید در آن استقامت به حق داشته باشیم و چنان که لازم است تلاش کنیم (مگر در مواردی که عذری داریم که در آن صورت می توان مقدار و وقت کمتری را برای آن کار گذاشت) در حالی که عارف باید نظرش را در عمل و رزق عمل (خود اعمال رزق ما هستند که بعضی را باید کسب کرد و بعضی خودشان می رسند) از فعل و حول و قوه خودش قطع کند.

رزق هایی که خدا برای بنده تعیین کرده بعضی به صورت مستقیم و غیر اکتسابی به انسان داده می شوند ولی بعضی را انسان باید به دنبال آنها برود و آنها را کسب کند.

می گویند حضرت عیسی علیه السلام و حواریون در مسیری می رفتند و دیدند که عده ی زیادی از شتر با بارهای گرانقدر در حال رفتن هستند و منتظر بودند ببینند که چه کسی صاحب این اموال زیاد است که ناگهان دیدند که در پس شتران کسی است که در شهر به حماقت و نادانی معروف است و او است که مالک این شتران است. بعد از این مشاهده حضرت عیس یه حواریون گفت که ثروت در دست خدا است و او است که تقسیم می کند و توانایی زیاد و کار کردن زیاد موجب ثروت بسیار نمی شود و همه چیز بستگی به اراده الهی دارد.

گاهی انسان در خودش کمالی را می بیند و حالت وحشتی به او دست می دهد که نکند خدا این نعمت را از من بگیرد. اگر انسان اینچنین کند و همه چیز را به حول و قوه خدا وابسته بداند دیگر گرفتار عُجب و غرور نمی شود و توکلش بر خدا افزایش می یابد و چنین کسی در اعمالش دقت بیشتری می کند که مبادا کاری کند که خدا آن کمال را از او بگیرد.

و لازمه این قطع نظر کردن از حول و قوه خود، توکل است چون وقتی انسان کار را از خود ندانست دیگر به خدا اعتماد و توکل می کند و تمام کارهایش را به خدا واگذار و تفویض می کند (در تفویض همه کارها وابسته به خدا می شود و انسان در چنین حالتی خودش را هیچ می پندارد ولی در توکل انسان با کمک خداوند شروع به انجام کار می کند یعنی تفویض از توکل مقداری دقیق تر و رقیق تر است) در حالی که به خدا اعتماد تام دارد.

و لازمه چنین نظری علاوه بر توکل و تفویض، تسلم است نسبت به چیزهایی که مزاحم عقل اند (البته عقل سلیم این امور را مزاحم خود نمی بیند) و بر اوهام سنگین اند و مخالف قیاس هستند که چنین مواردی عبارت اند از تفاوت قسمت نعمتها بین بندگان و انتقال دول.

انسان گاهی با خود فکر می کند و خودش را با کسی مقایسه می کند و خود را با او مساوی می داند و برایش سؤال پیش می آید که چرا او نعمت بیشتری دارد و من نعمت کمتری دارم در حالی که ما مثل هم هستیم و چنین شخصی معلوم است که تسلیم خداوند نشده است و تسلیم یعنی انسان راضی باشد به وضع خودش و هیچوقت عجز و ناله نکند.

دول جمع دولت است و منظور از دولت، پادشاهی و حتی مطلق توانگری است.