درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

جواب اوّل، جواب منسوب به میرزای شیرازی:

صغریٰ: مبنای امتناع شرط متأخّر، شرطیّت وجود زمانی امر متأخّر است (اگر وجود زمانی امر متأخّر یعنی وجود امر متأخّر در دایره‌ی زمان، شرط باشد، بر شرط متأخّر اشکال وارد است و همچنین شرط متقدّم. یعنی اگر وجود امر متقدّم در دایره‌ی زمان، شرط باشد، بر شرط متقدّم نیز اشکال وارد است).

کبریٰ: شرطیّت وجود زمانی امر متأخّر، منتفی است (وجود دهری امر متأخّر یعنی وجود امر متأخر در خارج از دایره‌ی زمان، شرط است و وجود دهری، مقارن با ذی المقدّمه و مشروط است. و من المعلوم انّ المتفرّقات فی الزّمان مجتمعات فی وعاء الدّهر فالشرط و المشروط فی ذلک العالم مقارنان بلا تقدّم و تأخّر فارتفع الاشکال. تعلیقه مرحوم قوچانی ج۱ ص۲۵۵. کلام در شرط متقدّم نیز همین است).

نتیجه: مبنای امتناع شرط متأخّر، منتفی است و با انتفاء مبنا، امتناع شرط متأخّر نیز منتفی خواهد بود.

به بیان دیگر، ما هو متأخّر او متقدّم، لیس بشرط و ما هو شرط، لیس بمتأخّر او متقدّم.

اشکال بر جواب از طرف محقّق خراسانی:

صغریٰ: شرط القاء خطاب متعلّق به وجود دهری امر متأخّر، مفهومیّت وجود دهری برای عرف و مقدوریّت آن برای مکلّف است (از طرفی خطابات شرعیّه عموماً و خطاب متعلّق به شرط متأخّر خصوصاً، باید مفهوم برای عرف باشد. از طرفی دیگر شرط چون متعلّق خطاب قرار گرفته، باید مقدور مکلّف باشد. بنابراین، اگر خطابی که به شرط متأخّر تعلّق گرفته، به وجود دهری امر متأخّر تعلّق گرفته باشد، باید این وجود دهری مفهوم برای عرف و مقدور برای مکلّف باشد).

کبریٰ: مفهومیّت وجود دهری برای عرف و مقدوریّت آن برای مکلّف، منتفی است (از باب مثال، در صوم مستحاضه به استحاضه کثیره، وجود دهری غسل نه مفهوم برای مکلّف است و نه مقدور برای او. ولی وجود زمانی غسل، مفهوم برای مکلّف است و مقدور برای او).

نتیجه: شرط القاء خطاب متعلّق به وجود دهری امر متأخّر، منتفی است و با انتفاء شرط، وجود دهری بودن شرط نیز منتفی خواهد بود. (فوائد الاصول محقّق خراسانی ص۵۸).

قال المحقّق النائینی: انّ العلّامة الشیرازی کان یتبرّی عن هذه النسبة شفاها و یتأذّی منها غایته و انّما ذکر هذا الوجه فی ضمن بحثه احتمالاً موهوماً (اجود ج۱ ص۲۳۰).