موضوع: دلیل لزوم آماده سازی مقدمات تشکیل خانواده

خلاصه: بحث به مراحلی از احکام تشکیل خانواده رسید و بحث احکام مربوط به زوجین و اولیائی که در ازدواج آن‌ها سهیم هستند را پشت سر گذاشتیم.

﴿وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى‌ مِنْكُمْ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ إِنْ‌ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيم‌﴾[1]

دلیل لزوم تهیه مقدمات برای تشکیل خانواده

بحث پیش‌رو در مورد تهیه مقدمات لازم برای آمادگی دادن جوانان برای تشکیل خانواده می‌باشد، که آیا روایات و آیات به ما توجه داده‌اند که برای تشکیل خانواده باید لوازم آن هم در نظر گرفته شود؟ و مقدمات مربوط به توانایی جوانان حاصل شود؟

این بحث را به شیوه‌هایی متعددی می‌توان سامان داد و از این ایده دفاع کرد که نه فقط ازدواج بلکه آماده سازی آن‌ها لازم است.

از باب مقدمه ثابت شد که مقدمه عقلاً لازم است، در متون ردپای این اهتمام را می‌توان دید، مثلا در آغاز سوره نسا بحث از تشکیل خانواده مطرح می‌شود: ﴿يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثيراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقيبا﴾[2] ، در ادامه سوره در آیه 6 و بعد از بحث تشکیل خانواده خداوند آزمایش یتیم برای دادن اموالش را مطرح می‌کند.﴿ وَ ابْتَلُوا الْيَتامى‌ حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفى‌ بِاللَّهِ حَسيبا﴾[3] و در صورت رسیدن به رشد رسیدن اموالشان را بپردازید.

﴿ وَ ابْتَلُوا الْيَتامى‌ ﴾[4] صرف آزمایش مطرح نیست بلکه باید برای او فرصتی آماده شود که در آن فضا به رشد برسد، باید فرد را آن قدر مورد آزمایش قرار دهیم که خودش را در صحنه عمل نشان دهد، صرف دانستن را خدا نمی‌خواهد بلکه این دستوری است برای افتادن در جریان عملی تا به بهترین عمل برسد و دستور در این آیه ﴿ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ‌ عَمَلاً﴾[5] حاصل شود.

ابتلا صرف آزمایش نیست بلکه تمرین و تجربه‌ایی که درگیر آن شود تا رشد حاصل شود باید از ابتدا و در کودکی وارد فعالیت‌ها شود تا بتواند مدیریت کند. وقتی مطمئن از رشد شدیم اموال را بدهیم.

شارع برای تصرف اموال این برنامه‌ریزی دقیق را انجام می‌دهد، و در یک زندگی که جوان قیِّم است ﴿الرِّجالُ‌ قَوَّامُونَ‌ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‌ بَعْض‌﴾[6] و در آن مدیریت مالی هم مطرح است به دلیل نفقه‌ایی که باید پرداخت کند، می توان گفت این آزمایش و تمرین باید باشد و احراز رشد جوان باید حاصل شود تا بتوان مدیریت خانواده را به او واگذار کرد.

یک بحث که قابل طرح است این می باشد که بر اساس آیه 6 سوره نساء که بحث از ابتلا و آزمایش و آماده‌سازی آمده آیا لازم است که جوانان را برای تشکیل و مدیریت خانواده آماده کنیم؟ به طوری که قادر بر اداره کردن زندگی باشند. این آیه می‌گوید که باید توانایی اداره اموال را داشته باشد و او را باید به تمرین وادار کنیم به گونه‌ایی که به رشد مطلوب برسد. در اینجا می‌توان از قیاس اولویت استفاده کرد، ‌به این نحو که اگر برای مدیریت اموال نیاز به تمرین و آزمایش است برای مدیریت خانواده به طریق اولی، چرا که ‌مدیریت خانواده پیچیده‌تر و مهم‌تر است!

اشکال: در بحث مالی حق و حقوق از بین می‌رود، و لذا اهمیت بیشتر دارد.

جواب: در ازدواج حق الناس بیشتری وجود دارد در حالی که در بحث اموال نهایت چیزی که از بین می‌رود اموال خود یتیم است. ولی در ازدواج حقوق زن و فرزندان و اقوام مطرح است.

سؤال: در ازدواج مدیریت مالی انجام می‌گیرد، در صورت نیاز به ابتلا و آزمایش چرا به صبی و سفیه اجازه ازدواج می‌دهند؟

جواب: در ازدواج اصل بر بلوغ و رشد و عقد از روی صلاح و اختیار می‌باشد، و در حالت استثنایی که صبی ناچار بر ازدواج است به او اجازه می‌دهند، و این بر اساس اصول عملیه ثابت است. و مدیریت البته از صبی و سفیه سلب شده و اولیا این کار را انجام می‌دهند.

وقتی برای مدیریت مالی دستور به آزمایش است، پس در مدیریت خانواده به طریق اولی باید اینکار را انجام داد.

قدرت بر مدیریت خانواده از عوامل استحکام است، انسان اگر به رشد رسید با هر شرایطی سازش می‌کند. ولی متأسفانه می‌بینیم که آمار طلاق رو به افزایش است و این نشان از تزلزل در تشکیل خانواده است.

می‌توان گفت که از آیه ﴿ وَ ابْتَلُوا الْيَتامى‌ ﴾[7] در غیر امور مالی یتیم استفاده کرد و دلیل آن قیاس اولویت می‌باشد. هر چند می‌توان گفت که در مدیریت خانواده بحث مالی هم مطرح است و این خود نیاز به آماده سازی دارد.

ازدواج باعث رشد و استحکام است ولی ازدواج بدون در نظر گرفتن حقوق باعث رشد و استحکام نیست و ازدواج مرکبی است که چند بُعد دارد. و لذا با عقد بین دو نفر که به یکدیگر کاری ندارند و بذل و انفاق و تمکینی در کار نیست، این زندگی در آن سَکن و آرامش وجود ندارد.

برای تشکیل خانواده همه اقتضائات باید دیده شود تا بشود خانواده و صِرف عقد کافی نیست، در این مجموعه تمام مسائل مادی و معنوی دیده شده تا به کمال برسد.

آنچه ما تأکید داریم اینست که اولیا امور باید مقدمات لازم را برای تشکیل خانواده فراهم کنند. و فرد را به رشد مطلوب برسانند و صلاحیت را در آن‌ها ایجاد کنند مثل آموزش سلامت جسم و روان.

و لذا در بعضی از روایات این مجموعه جمع شده:

«وَجَدْتُ‌ عِلْمَ‌ النَّاسِ‌ كُلَّهُ فِي أَرْبَعٍ: أَوَّلُهَا: أَنْ تَعْرِفَ رَبَّكَ، وَ الثَّانِي: أَنْ تَعْرِفَ مَا صَنَعَ بِكَ، وَ الثَّالِثُ: أَنْ تَعْرِفَ مَا أَرَادَ مِنْكَ، وَ الرَّابِعُ: أَنْ تَعْرِفَ مَا يُخْرِجُكَ مِنْ دِينِكَ».[8]

آموزشی مورد توجه است که منجر به رشد شود، و صرف اطلاعات دادن و دوره قرار دادن کافی نیست. آموزش متنوع و تمرین متنوع که مدیریت را نتیجه بدهد.