موضوع: نظام خانواده در سوره‌های قرآن، روش دستیابی به نظام خانواده از آیات و روایات

خلاصه: بحث تعریف و ویژگی این تعریف بیان شد و مفهوم خانواده و اقتضائات مرکب اجتماعی تبیین شد، همچنین نظریه و نظام خانواده در جلسه قبل بیان شد.

﴿وَ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماما﴾[1]

مطلوب در خانواده، نظام خانواده اسلامی است و بیان شد که برای رسیدن به نظام باید راه علمی داشته باشیم و روش رسیدن به نظام را هم باید کشف کنیم.

در بین سوره هایی که بسیاری از احکام خانواده را بیان کرده سوره نساء است که در آن وقت ازدواج، محارم، موانع ازدواج و آثار ازدواج بیان شده، در این سوره می‌توانیم مهمترین مسائل مربوط به خانواده را ببینیم.

در بقیه سوره‌ها هم منظومه‌هایی از احکام مربوط به زندگی اجتماعی و فردی انسان دیده می‌شود. برای نمونه می‌توان به سوره «فرقان» اشاره کرد که سبک زندگی خاصی از مؤمنان را بیان می‌کند، در این سوره هدف عالی در زندگی دنیا برای خانواده را رسیدن به الگو شدن برای دیگران و پیشرو و پیشقدم بودن برای دیگران معرفی می‌کند؛ شاخص این خانواده تقوای او می‌باشد، این تقوا در حدی است که او را در صدر و امامت قرار می‌دهد؛ این بیان سوره فرقان همسان بیان خداوند در سوره حجرات می‌باشد که می‌فرماید: ﴿ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبير﴾[2] ، در مسیر رسیدن به تقوا مسابقه است و باید برای رسیدن به تقوا تلاش کرد.

در ابتدای سوره نسا دو بار بحث تقوا به میان آمده است:

    • یکبار قبل ازدواج

    • بعد ازدواج

﴿ يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثيراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقيبا﴾[3]

با زیاد شدن مسئولیت انسان تقوای بیشتر می‌طلبد، و لذا در این آیه دوبار از تعبیر تقوا استفاده شده، یکبار آن مربوط به قبل ازدواج است و دیگری مربوط به بعد از قبول مسئولیت زن و فرزندان.

احکام در لابلای آیات و سوره‌ها نهفته است و ما در صدد کشف منظومه‌ایی هستیم که منظم بودن آن ملموس و قابل دفاع باشد و اگر یکی از عناصر این منظومه مفقود شد متوجه نقص آن شویم.

نحوه حرکت برای رسیدن به نظام خانواده:

    • ابتدا باید کیفیت تحقق تشکیل خانواده معلوم شود.

    • روش بدست آوردن نظام تشکیل خانواده:

برای بدست آوردن نظام و منظومه فقهی نقطه آغاز حرکت بیان شهید صدر در تفسیر موضوعی است که می‌فرماید: مطالبی که در قرآن به صراحت نیامده باید فقیه دو کار انجام دهد:‌ اول موضوع شناسی کند، و سپس با سوالات منظم وارد منبع شود.[4]

مثل نظام اجتماعی و نظریه اجتماعی و مفهوم آن چیز روشنی نیست باید راهی باشد برای کشف، نظام اجتماعی که در یک آیه و یا روایت به صراحت بیانی نیامده، بلکه یا در متون مختلف این نظام پخش است و یا اینکه طوری بیان شده که هر کس نمی‌فهمد؛ لذا ابتدا باید ماهیت اجتماعی بودن مشخص شود و سؤال منطقی و منظم داشته باشیم تا دسترسی به جواب هم دقیق و منظم محقق شود.

در بحث نظام خانواده برای رسیدن به نظام باید به این سؤالات پاسخ داده شود:

تشکیل خانواده به چه معناست؟

هدف از تشکیل خانواده چیست؟

نحوه تشکیل خانواده چگونه است؟

مجموعه پاسخ این سؤالات نظام خانواده را تشکیل می‌دهد.

اکثر آیات مربوط به خانواده بحث «تقوا» را در ابتدا و یا انتها مطرح می‌کند، ﴿ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامينَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‌ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‌ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبيرٌ بِما تَعْمَلُون‌﴾[5]

این ساده‌ترین روش در استنباط است، که شهید صدر در تفسیر موضوعی خود به آن اشاره کرده است.

در راه رسیدن به نظام نباید فقط دنبال مدلول مطابقی باشیم؛ باید بدانیم که یافتن منظومه ناممکن نیست؛ در این مسیر باید به سفارش قرآن در انتخاب بهترین مسیر عمل کنیم.

﴿ وَ الَّذينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى‌ فَبَشِّرْ عِبادِ * الَّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْباب﴾[6]

باید بدانیم که برای رسیدن به نظام روش علمی وجود دارد که می توانیم از متن آیات و روایات به حکم مسائل برسیم.