موضوع: نظام‌های مورد نیاز بحث «فقه نظام تشکیل خانواده»

خلاصه: بحث در فقه نظام تشکیل خانواده در مرحله تعریف عنوان بودیم و بر مفردات عنوان «فقه نظام تشکیل خانواده» مروری داشتیم. و امروز به سؤالاتی مربوط به جلسه گذشته پاسخ داده می‌شود.

﴿ وَ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماما﴾[1]

سؤال: تعریف‌هایی که در عنوان آمده از چه منبعی بیان شده؟

جواب: اگر ما تعریف لغوی داریم باید به لغت مراجعه کنیم و در علوم دیگر هم برای تعریف باید به آن علم مراجعه شود.

در این بحث ما انتخاب کننده عنوان هستیم و لذا باید مفهوم کلمات را تبیین کنیم، چرا که صاحب وضع، مفهوم را تبیین و به مستمِع منظور خود را می‌رساند و لذا برای تبیین و تعریف مرجع لازم نیست چرا که مطرح کننده بحث خود ما هستیم.

مثل مراد ما از فقه اعم از تکلیفی و وضعی و یا اعم از اخلاقی و الزامی و این را ما باید تبیین کنیم که آیا منظور از فقه فهم است و یا می‌توانیم بگوییم مراد از فقه فتاوای فقها است، منِ گوینده و طراح بحث موضِع خودم را باید معلوم کنم تا مستمِع حرف من را بهتر بفهمد و مورد نقد قرار دهد و لذا لزوم ندارد به معنای لغت و عرف پایبند باشیم بلکه به معنای مقصود خود باید پایبند بود.

در بحث خانواده و فقه اگر عرف یک معنا را می‌فهمید یعنی همه فهمشان از اسرة یکی باشد، راه کوتاه می‌شد ولی اگر فهم‌ها متفاوت بود دیگر نمی‌توان گوینده را الزام به یک معنا کرد.

در قرآن کلمه «اهل البیت» و «آل» آمده و یا در سوره فرقان عناصر تشکیل دهنده خانواده که بُعد اجتماعی خانواده مطرح است، بیان شده است. ﴿ وَ الَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقينَ إِماما﴾[2] ذریه اشاره به خانواده دارد و خدا اشاره به دختر و پسر نکرده بلکه «نسل» اشاره شده، اگر کلمه «أسرة» نیامده اما مفهوم آن بیان شده است.

سؤال:آیا هر اجتماع چند انسان هر چند دو مذکر و یا دو مؤنث را می‌توان به آن خانواده اطلاق کرد؟

جواب:آنچه منطقی بوده و متعارف عرف‌های تمامی ادیان و قبائل بوده اجتماع دو جنس متفاوت بر آن خانواده اطلاق می‌شده.

نکته مهم و قابل توجه اینست که ما به دنبال تحلیل مفهوم خانواده هستیم و نمی‌خواستیم چیز جدیدی را ابداع کنیم و گفتیم همین مفهوم متعارف از خانواده که می‌بینیم که ارتباط خاصی بین زن و مرد ایجاد می‌شود و این مرکب اجتماعی چه الزامات و چه نیاز هایی دارد؟ و دنبال تحلیل این بودیم که ما اگر دنبال نظام بودیم و می‌خواستیم اگر نظامی معقول طراحی شود؛ باید شأن تربیتی و سلامت خانواده لحاظ شود. و با این نگاه مقوم عنصر خانواده و ارتباط خاص بین زوجین بوجود می‌آید.

بین اصطلاح «مرد و زن» و «زوجین» تفاوت است، اصطلاح زوجین دال بر بُعد اجتماعی زندگی انسان است.

به تعبیر شهید صدر اگر ببینیم که اتفاقاً جمعی دور هم جمع شده‌اند و هیچ ارتباط و سنخیتی با هم ندارند این جمع را نمی‌توان اجتماع نامید، چرا که هیچ ارتباطی با هم ندارند. ولی اگر با هدف و یک رابطه خاص جمع شوند یک اجتماع می‌شوند.

ارکان خانواده زوجین هستند و عُلقه و ارتباط با عقد بین آن‌ها ایجاد می‌شود، تا قبل این ارتباط به آن‌ها جمع گفته نمی‌شد، نظام تشکیل و تأسیس خانواده به این عُلقه زوجیت ایجاد می‌شود، که خود نیاز به نظام خاصی دارد.

علقه و رابطه گاهی آسیب خورده است و دو نفر که با هم رابطه سببی و نسبی دارند در کنار هم هستند، را می‌توان خانواده نامید،‌ ولی اینجا جزئی از خانواده منهدم شده؛ ولی چون اصل این رابطه وجود دارد، به آن خانواده گفته می‌شود.

خانواده که بر اساس عُلقه زوجیت مورد تأیید شرع است ایجاد می‌شود باید برای آن نظام تعریف شود تا بُعد تشکیل و تداوم پیدا کند؛ احکام عقد و احکام خاص بعد آن یک نظام است که از آغاز تا فرجام نیاز به قانونمندی است و برای تشکیل خانواده و استمرار و انتها آن هم قانون می‌خواهد.

نظام‌های مورد نیاز بحث فقه نظام تشکیل خانواده

«نظام تشکیل»، «نظام مدیریت» و «نظام انحلال»

کتاب «فقه نظام الاسرة فی القرآن کریم» از جمله منابع موجود است که به صورت علمی و منظم مباحث را چینش داده است.

قوانین منظومه است یعنی یک مجموعه که باهم ارتباط دارند و با جابه‌جایی یکی از قوانین منظومه از بین می‌رود و این قوانین رابطه را نظم می‌بخشد.

قوانین نحوه تشکیل را مطرح می‌کند و نظام چگونگی رابطه اجتماعی و نظریه فلسفه را تبیین می‌کند.

فلسفه و چیستی نظام خانواده را نظریه می‌گویند و چگونگی این تشکیل را نظام می‌گویند. و بعضی نظریه و نظام را به یک معنا می‌گیرند چون وقتی فلسفه یک کار فهمیده شد مثل حقیقت خانواده که پاسخ سه سؤال خانواده چیست و چرا نیاز است می‌شود نظریه و در نوع تشکیل نظام می‌شود.

با روشن شدن مفهوم خانواده چرایی نیاز به خانواده راحت فهمیده می‌شود و بعد این دو سوال «چگونگی» رسیدن به اهداف معلوم می‌شود، در درون یک نظریه یک نظام نهفته و در درون نظام یک نظریه نهفته است.

مقوِّم نظام: ارتباط داشتن قوانین، هماهنگی و انسجام آن‌ها، لذا اگر عنصری زائد باشد خودش را نشان می‌دهد.