موضوع: اهداف نظام خانواده

تقوا:

« يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ »[1]

بحث در مبانی فقه نظام خانواده به اهداف تشکیل خانواده رسید و قبل بررسی رابطه میان اهداف نظام اجتماعی و نظام خانواده(همانطور که این ارتباط در قرآن مطرح شده) اهداف نظام خانواده بررسی می‌شود.

تقوا عامل اصلی تکامل و رسیدن انسان به بالاترین ظرفیت‌های وجودی است؛ نظام خانواده در راستای نظام اجتماعی حرکت می‌کند و این حرکت طبیعی نظام خانواده است همانطور که نظام اقتصادی، نظام تربیتی، نظام مجازات و نظام سیاسی که بخشی از نظام اجتماعی هستند در راستای نظام اجتماعی حرکت می‌کنند، همه نظام‌ها باید در کنار هم باشند تا نظام اجتماعی را به هدف برتر برسانند.

هرچند همه نظام‌ها با هم ارتباط دارند ولی نقش خانواده اهمیت و تأثیر بیشتری در نظام اجتماعی دارد، این ارتباط بین نظام خانواده و نظام اجتماعی حقیقتی است که باید به ان توجه شود. در این راستا باید ارتباط حکومت و خانواده بررسی شود و اینکه نظام خانواده چه نقشی در حکومت دارد؟ و دولت چه نقشی در خانواده دارد؟ باید ژاسخ داده شود.

اما خانواده جایگاه خاصی نسبت به سایر نهادها دارد چرا که خانواده زیر ساخت‌های یک جامعه را تشکیل می‌دهد. اهداف نظام اجتماعی در اهداف نظام خانواده تجلی پیدا می‌کند.

هدف اساسی که موجب رستگاری انسان است تقوا می‌باشد« وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ »[2]

« يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ »[3] هدف از آفرینش را عبادت ذکر می‌کنند وبه انسان دستور عبادت خدا داده می‌شود. عبادت کوتاهترین مسیر برای تقوا است، هدف نهایی عبادت تقوا است.

در جای دیگر تقوا به عنوان یک مسیر به انسان معرفی شده است. « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ»[4]

وقتی آیات خاص خانواده ملاحظه می‌شود می‌بینیم که در آن تقوا در دو مرحله مطرح می‌شود مانند آیه اول سوره نساء«يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا»[5] :

    • قبل تشکیل خانواده

    • بعد تشکیل خانواده.

در این آیه هدف ارتقایی مسیر زندگی اجتماعی که «تقوا» است را بیان می‌کند و این را تذکر می‌دهد که این مسیر از خانواده می‌گذرد. همچنین در سوره «فرقان» آرزوی مؤمن را رسیدن به امامت معرفی می‌کند، «وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا»[6] چشم انداز زندگی اجتماعی خانوادگی رسیدن به امامت متقین است و این بالاترین رتبه در مسیر تقوا است.

با توجه به این آیات و آیات دیگر می‌توانیم به مراتب تقوا برسیم؛ مراتب تقوا در آیات:

    • مطلق تقوا، که در آن خداوند مطلق تقوا را از انسان خواسته؛ « يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ » و یا تعبیر امام علی (ع) :« كَأَنَّهُمْ لَمْ يَسْمَعُوا اللَّه سُبْحَانَه يَقُولُ : (تِلْكَ الدَّارُ الآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِينَ ، لا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الأَرْضِ ولا فَساداً ، والْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ) ، بَلَى واللَّه لَقَدْ سَمِعُوهَا ووَعَوْهَا»

    • تقوا به اندازه توان،« فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ »

    • رعایت تقوا به اندازه حق تقوا، « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ»

شناخت اهداف بیان شده در قرآن که شامل 10 هدف فردی و اجتماعی است در فهم بهتر احکام، رسیدن به اهداف در زمان اجرای احکام، عمل به قوانین الهی، تحقق اهداف در نتیجه و برنامه ریزی برای تشکیل خانواده و دادن آموزش‌های لازم جهت آماده شدن برای تشکیل خانواده می‌تواند کمک کند.

با این توضیح این بحث یک بحث کاربردی خواهد بود و در آموزش و پرورش و وزارت علوم مورد توجه قرار می‌گیرد.

بحث اهداف اهمیت ویژه دارد و به ترتیب فردی به اجتماعی باید تنظیم شود.

در سوره نحل ازداواج و تشکیل خانواده به عنوان نعمت مطرح شده است.« وَاللّهُ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُم مِّنْ أَزْوَاجِكُم بَنِينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ »[7]

«وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ »[8] ، «هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَت دَّعَوَا اللّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحًا لَّنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ »[9] این آیات اشاره به نعمت ازدواج که در آن سه عنصر مهم فردی که آثار اجتماعی دارد اشاره شده: «سکون»، «مودّت» و «رحمت».

رابطه بین زوجین رابطه دو شریک نیست بلکه فراتر از شراکت است بلکه رابطه مودت و رحمت است که این در عمل و رفتار دیده می‌شود. و چنین رابطه‌ای لازمه‌اش اینست که نسبت به یکدیگر رحیم باشند و مودت و دوستی داشته باشند. این آیات نوع رابطه زوجین را نشان می‌دهد.

یکی از آثار ازدواج طبق آنچه پیامبر (ص) که فرموده‌اند «من تزوج فقد أحرز نصف دينه ، فليتق الله في النصف الباقي»[10] رسیدن به نصف دین است. ازدواج است که انسان را از بی عفتی نجات می‌دهد، انسان به خاطر هیجان غریزه جنسی در خطر فحشا است و با ازدواج پوششی را برای خود قرار می‌دهد که باعث دوری از فحشا است چرا که آتش شهوت به روش شرعی و قانونی خاموش می‌شود.

این ازدواج است که برای انسان لباس پوشانده می‌شود. «هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ »[11]

« وَلاَ تَقْرَبُواْ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا »[12] در این آیه دستور به دوری از گناه داده شده ولی به جای آن راه‌های دفع این گناه هم قرار داده شده ، که در آیات متعدد اشاره به این جایگزین‌ها نموده که عبارتند از: ازدواج دائم، ازدواج موقت، کنیز، ازدواج با زن مطلقه و تعدد زوجات بیان شده.

و از طرف دیگر برای زنا فردی که ازدواج کرده (زنای محصنه) عذاب شدیدتری قرار داده می‌شود چون امکانات در اختیار او قرار گرفته و او با وجود این نعمت‌ها به گناه آلوده شده.

جامعه مدیون خانواده سالم است که در تأمین امنیت اخلاقی جامعه نقش مهمی دارد.

تناسل:

سومین هدف تشکیل که هم بُعد اجتماعی و فردی دارد بحث تناسل و توالد است ونیاز به صحبت زیادی دارد.

اینکه در تقوا مسابقه تعبیر شده و گاهی آن را برای رسیدن به امامت می‌داند و این نشان می‌دهد که شرط لازم برای تقوا است و از ابتدا تا انتها همراه انسان است. چه در ازدواج و چه در طلاق تقوا سنگری است که در آن اتفاقات خوب می‌افتد، در این مسیر جای تکامل تقوا همیشه باز است و لذا ارتقایی می‌شود.