14/2/92

اعوذ بالله من السمیع العلیم من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین بارئ الخلائق اجمعین ثم الصلاة والسلام علی البشیر النذیر سیدنا ونبینا وحبیب قلوبنا ابی القاسم المصطفی محمد وآله الطاهرین.

ربنا لا تکلنا الی انفسنا طرفة عین ابدا.

بسم الله الرحمن الرحیم فبشر عبادی الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هداهم الله واولئک هم اولوا الالباب صدق الله العلی العظیم.

در مقام بیان ویژگیهای جامعة اسلامی مبتنی بر نظام اسلامی یعنی جامعه‌ای که نظام اجتماعی اسلام در آن پیاده شده است به اینجا رسیدیم که ویژگیهای خاصی در این جامعه به وجود می‌آید که در جوامع دیگر کمتر دیده می‌شود و این ویژگیها مجموعه‌های متنوعی بودند از عناصر اعتقادی و بینشی و از لحاظ ظرفیتهایی که این نظام در انسان و در جامعة انسانی اسلامی به وجود می‌آورد یکی از ویژگیهایی که دربارة آن صحبت کردیم این بود که جامعة اسلامی یک جامعة بازی می‌باشد یعنی جامعة دوگم و بسته و به گونه‌ای که نتواند با دیگر جوامع تعامل داشته باشد این طور نیست تاریخ هم ان را نشان داده است که با تحولاتی که در قرون اولیة اسلامی در جامعة عربی وغیر عربی که به اسلام گروید علومی که از جوامع دیگر به حوزة اسلام یعنی به حوزة مسلمین وارد شد این علوم روی آن کار شد و آنها در درون یک منظومه و یک نظامی از خصوصیات جامعة علمی اسلامی یا تحلیل رفت یا تغییر شکل داد و مثلا منطق با این که منطق ارسطویی بود ولی شکل خاصی به خودش گرفت فلسفه همینطور وقتی در حوزة اسلام وارد میشوند میتواند آن شاکله‌ها آن زیربناها روی آن علوم هم یک کوشش جدیدی یا یک تحولی یک تغییری با توضیحاتی که قبلا دادیم راجع به آن نقطة تحول در علوم انسانی اشاره کردم که یک تحول جوهری و ماهوی در این علوم به وجود می‌آید و این علم علم الهی می‌شود یعنی علمی که انسان را به خدا وصل کند واین علم ودانش در جامعة اسلامی به سمت خدا والی الله انا الیه راجعون انسان را حرکت می‌دهد بر این اساس جامعة اسلامی با آن عنناصر اقتدار وقوتی که در درون اعتقادات و بینشها و فرهنگ اسلامی به وجود می‌آید این جامعه از لحاظ فکری از لحاظ فرهنگی و علمی جامعة قوی خواهد بود که نفوذ ناپذیر می‌شود به این معنی که خودش می‌تواند بر بقیة جوامع اثر گذار باشد و نسبت به جوامع دیگر و علوم جوامع دیگر منفعل نباشد می‌تواند این چنین نقشی را ایفا کند چرا چون نسبت به مقولة علم قرآن فرمود یستمعون القول فیتبعون احسنه علم به یک معنی کافر و مؤمن ندارد حکمت را بگیر حتی اگر نزد کافر باشد چون حکمت حکمت است کاربرد این حکمت روش بهره برداری از این حکمت انگیزة دریافت این حکمت و مسائلی که می‌تواند روی این حکمت و جهت گیری با این حکمت اثر گذار باشد اینها تحول می‌تواند ایجاد کند بنابراین جامعة اسلامی یک جامعه‌ای است که منفعل نخواهد بود در برابر دیگران بلکه بیشتر فاعل و فعال خواهد بود و در جوامع دیگر می‌تواند اثر گذار باشد در تاریخ هم ما چنین چیزی را مشاهده کردیم چگونه مسلمانان با تحولی که در درون فکر آنها فرهنگ آنها و علومی که قرآن آنها را به ارمغان آورد هر چند آغاز آن تحول بود توانستند وارد جوامع دیگر شوند و اسلام وارد جوامع دیگر شد و جامعة اسلامی جدیدی را ساخت یعنی تحولات به سمت اسلامی شدن در حرکت بود علی رغم این که بسیاری از اطلاعات وعلوم هنوز بکر هست وشاید بشر به آنها نرسیده اما قرآن وسنت به آنها توجه دارد علت این که جامعة اسلامی جامعة فعالی خواهد بود و منفعل نخواهد بود آن نقات قوتی است که در آن جامعه وجود دارد یکی از آن نقاط قوت همین است که در این آیة شریفه تلاوت شد فبشر عبادی الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه بندگان خدایی که خردمند هستند و خرد ورز اینها همیشه دنبال بهترینها هستند و قانع نیستند به آنچه که دارند و آنچه که هست از آنچه که هست بهترینش را انتخاب می‌کنند خب کسی که دنبال نخبه است و انتخاب می‌کند و معیار انتخابش بهترین باشد خب چنین کسی همیشه فعال خواهد بود منفعل نخواهد بود اگر هم چنین چیزی را بپذیرد بر اساس این که بهتر است می‌پذیرد و بهترین را البته باز اینجا بحث است که بهترین در هر چیزی چیست چون اسلام معیار می‌دهد برای بهترینها ومن احسن قولا ممن دعی الی الله و عمل صالحا مصادیق احسنت را هم قرآن بیان میکند اضافه بر این که اصل احسن بودن ومفهوم احسن بودن را نهادینه میکند وانسان را به سمت بهترین دعوت میکندومیفرماید اصلا عقل این را مطرح می‌کند اولئک هم اولوا الالباب عاقلان و خردمندانند که دنبال احسن هستند اضافه بر آن خود قرآن کریم این احسن بودن را در موارد فراوانی خودش تبیین می‌کند چه بهتر از چیست بنابراین با این نکته که این جامعه جامعة پیشرویی خواهد شد یعنی در جوامع دیگر هضم نمی‌شود و می‌تواند خودش بر جوامع دیگر تقدم و پیشقدم باشد تقدم داشته باشد پیشی بگیرد و پیشاپیش جوامع دیگر چون هر چه جوامع دیگر هر چه خوب دارند می‌پسندند می‌پذیرد وآن را در یک منظومة متکاملی وکاملی سعی می‌کند به بهره وری برساند بنابراین با توجه به آن ریشه‌ها ریشه‌های محکم و آن پایه‌های منطقی وعلمی که جامعة اسلامی بر اساس اسلام به او رسیده است میفرماید فبشر عبادی بشارت مال اینهاست یعنی فتح و پیروزی و موفقیت از آن اینهاست از کلمة بشارت این معنی را می‌توانیم بفهمیم بشارت مال اینهاست کسانی که این چنینند خب پس نخبه پروری هم در جامعة اسلامی در حد اعلای خودش مطرح است خب جامعه‌ای که همه یا اکثریتش نخبه باشند معلوم است چگونه جامعه‌ای خواهد بود یعنی جامعه‌ای که در آن خدا فرموده است یتفقه فی الدین پیامبر فرموده طلب العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه بی‌سواد ما نداریم در جامعة اسلامی در جامعة اسلامی بیسوادی ممنوع است همه باید طلب علم کنند همه باید دانش بجویند همه باید دانشجو باشند جامعه‌ای که همه مرد وزن کوچک وبزرگ دانشجو باشد روشن است چنین جامعه‌ای جامعة متعلم و کم کم می‌گوییم جامعة عالم و دانا به لحاظ این که همة افراد در طلب علم هستند خب و نه فقط در طلب علم بلکه در صدد به دست آوردن بهترینها هستند بنابراین اولئک الذین هداهم الله خداوند اینها را اینها را هدایتگر است اصلا هدایت مال اینهاست و خداوند اینها را به کجا هدایت می‌کند به آن قله‌های کمال بهتر و بیشتر از دیگران هدایت می‌کند و اینها هستند که عقلشان فعال است و فعال تر می‌شود و به تعبیر امیر المؤمنان علی علیه السلام کاری که انبیاء کردند برای بشر لیثیروا لهم دافئن العقول کاری کردند که عقلهای نهفتة این انسانها را یا آنچه که در عقل آنها نهفته است از علوم معارف از گوهرهای گرانبها آمده‌اند انبیاء تا این گورهای کرانبهای دقن شدة در عقلها را بیرون بیاورند یعنی رویش یعنی رشد یعنی نهضت نرم افزاری هر طوری می‌خواهید تعبیر کنید یعنی تحول وتکامل علمی و حرکت به سوی آن عقلانیت مطلوب خب با این مؤلفه جامعه‌ای که این چنین است می‌تواند یک جامعة کریمی باشد چرا چون یکی از عوامل وعناصری که به انسان رشد می‌دهد انفاق است علمی که به دست اورده است اگر آن علم را خرج کند مصرف کند به منصة ظهور در آمده است حالا آن را کاربردیش کند و از این علم را به مرحلة تولید برساند وبا این علم تولید را شروع کند و به تعبیر امیر المؤمنین علی علیه السلام للتجربة علم مستأنف در هر تجربه‌ای یک علم جدید نهفته است در هر آزمایشی و در هر تجربه‌ای شما به یک علم جدید می‌رسید خب جامعه‌ای که بر اساس عقل و تعقل حرکت کرده است و به فتوحات علمی دست یافته است این فتوحات علمی را دیگر بخل نمی‌ورزد واین را برای خودش احتکار نمی‌کند بلکه اینها را مصرف می‌کند و انفاق می‌کند و علمی که در او انفاق باشد این علم به فراوانی به سمت کمال زودتر انسان را می‌رساند وهم برای رشد علمی وهم برای رشد معنوی خود انسانهای این جامعه می‌بینیم که قرآن کریم می‌فرماید ومما رزقناهم ینفقون جامعة اسلامی یکی از ویژگیهایش این که متقیان این جامعه هدی للمتقین الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاة ومما رزقناهم ینفقون از آنچه که به آنها عطا کردیم و روزی دادیم انفاق می‌کنند و دریغ نمی‌کنند از انفاق لذا در روایت در تفسیر این آمده است ومما رزقناهم آنچه که خدا به آنها روزی داده است یکی از روزیهایی که به جامعة اسلامی داده است به متقیان داده است علم است فتقوا الله ویعلمکم الله تقوی پیشه کنید خدا به شما دانش می‌دهید خب دانشی که داده است انفاق می‌خواهد پس باید شما درس بدهید باید شما کتاب بنویسید باید شما مقاله بنویسید و این مقاله را منتشر کنید کتاب را چاپ کنید کتاب را درس بدهید و به دیگران اطلاعات خودتان را برسانید چرا چون العلم یزکوا علی الانفاق علم رشد می‌کند با انفاق اینجا هم امام فرمودند ومما علمناهم یبثون تبلیغ نشر دین وتعلیم علوم به انسانها توسط متقیان به عنوان یک اصل اجتناب ناپذیر خواهد بود واینجاست که این جامعه به آن درجة مطلوبی از عزت می‌رسد ولله العزة ولرسوله وللمؤمنین جامعة عزیز جامعه‌ای که پیشرو باشد جامعه‌ای که پیشقدم باشد انفاق کند در انفاق بر دیگران پیشی بجوید وکسی که دست ودل باز داشته باشد و انفاق کند همیشه بر دیگران سیادت خواهد داشت یعنی خود به خود به طور تکوینی دیگران احترام به او می‌گذارند و او را بر خودشان مقدم می‌دانند چون خودشان را مدیون او می‌دانند ولذا همیشه آنها دنباله‌رو خواهند بود و این جامعه پیشرو خواهد بود واینجاست که آن عزت مطلوب حاصل می‌شود ولله العزة ولرسوله وللمؤمنین حتی کار به جایی می‌رسد در زمینة انفاق و بذل و بخشش در جامعة اسلامی که قرآن می‌فرماید در وصف مؤمنان ویؤثرون علی انفسهم ولوکان بهم خصاصة اگر امر دائر شد بین این که آنها محرومیت بکشند یا دیگران در جاهایی دیگانرا بر خودشان مقدم می‌دارند گرسنگی را تحمل می‌کنند و دیگران را از گرسنگی بیرون می‌آورند تشنگی را تحمل می‌کنند و دیگران را از تشنگی بیرون می‌آورند این طور حماسه می‌آفرینند یعنی حماسة تحمل صبر بردباری که این صبر و بردباری همچنین برای آنها مزید کمال خواهد بود اینطور نیست که آنها محرومیت صد در صد می‌شود محرومیت مادی ممکن است بکشد اما مردانگی فتوت آقایی در کنارش تولید خواهد شد و به وجود خواهد آمد لذا می‌توانیم بگوییم که جامعة اسلامی یک جامعة کریم وسخاوتمند و با آرم انفاق فی سبیل الله در جوامع بشری مطرح می‌شود وقتی که یک کسی پدرش را در یکی از کشورهای اروپایی خدمت می‌کرد در برابر دیدگان افرادی که نگاه می‌کردند و می‌دیدند که این پسر مانند یک پروانه دور این شمع دارد می‌چرخد از او پرسیدند در برابر این خدمات این پدر شما به شما چه می‌دهد تعجب می‌کرد می‌گفت که پدر من است من توقعی ندارم وظیفة من است که به او خدمت کنم گفتند مگر می‌شود کسی به کسی خدمت کند اما مزد نگیرد یعنی این نگاه مادی این نگاه بسته که من هر چه انجام می‌دهم مزدی دارد و مزدش را هم باید نقد بگیرم آن هم مادی این کجا اما این که این پدر است و بر من حقی دارد و من وظیفة خدمت به او دارم این عاطفی پدری و پسری عاطفة اخوت این عاطفة مادری این عواطف جای خود دارد فراتر از اینها در جامعة اسلامی انسان احساس می‌کند با انفاق بزرگ می‌شود و رشد میابد و به کمال زودتر نائل می‌شود بنابراین ادبیات اسلامی و فرهنگی که قرآن در جامعة اسلامی به وجود می‌آورد فرهنگ انفاق فی سبیل الله است دیگر کسی احساس نمی‌کند که من با این انفاق با این مثلا هزینه‌های که می‌کنم پس من خدایی نکرده یک روزی فقیر خواهم شد ولله خزائن السماوات والارض شما به کر وصل هستید چرا فقیر می‌شوید همة خزانه‌ها همة انبارها همة امکانات در اختیار اوست و او می‌تواند که در بدترین شرائط شما را کمک کند خب این عقائد این چنینی یعنی اعتقاد به غیب اعتقاد به امداد الهی اینها اضافه بر تمام آنچه که گفتیم باب جدیدی را باز می‌کند از توکل از اعتماد بر خدا و جامعة اسلامی را به پیشروترین جامعه در میان جوامع بشری در می‌آورد تا اینجا چهارده ویژگی از ویژگیهای جامعة اسلامی را شمردیم اما ویژگی دیگری که بر همین اساس با این مؤلفه‌هایی که گفتیم می‌تواند یک شاخص باشد برای جامعة اسلامی این است که این جامعه‌ای که هدفمند است و هدفش خداست و برای رسیدن به این هدف اعلی همة امکانات رسیدن به هدف را در خود به وجود آورده است فراهم کرده است این دیگر نیازی به جوامع دیگر ندارد یک از کسی نمی‌ترسد چرا چون تمام عناصر قدرت و اقتدار را در خودش جمع کرده است لذا معامله کردن دادوستد بده وبستان بر اساس پیمال شدن اهداف برتر جامعة اسلامی یعنی در حقیقت کوتاه آمدن از آن اهداف بلند معنی ندارد برای این جامعه هیچ وقت بازیگران با ابر قدرتها معامله نخواهد کرد به ستیز برمی‌خیزد به مقاومت به ایستادگی تن می‌دهد اما به معامله کردن و داد و ستد بر اساس کوتاه آمدن از اهداف اساسی به هیچ وجه لذا تعبیر قرآن این بود که اصحاب پیامبر پیروان پیامبر اشداء علی الکفار رحماء بینهم نسبت به کافران شدیدند کوتاه نمی‌آیند چرا کوتاه می‌آیند زیرا که اهدافی که دنبال میکنند در این اهداف کفار با اینها در این اهداف متفاوت هستند کفار اهداف اینها را نمی‌پسندند در آیات مختلف فرموده است که اینها سعی می‌کنند شما را از دین خودتان بر گردانند لو استطاعوا اگر بتوانند سعی می‌کنند شما را از اهدافتان تهی کنند فاصله بیاندازند میان شما و اهدافتان تلاششان بر این است شما باید هوشیار باشید و شما نیاز ندارید که به اینجا برسید به استئصال که نمیرسید چون همة عناصر اقتدار را در خود دارید کتابی که شهید صدر رحمة الله علیه در اینجا تبیین کردند و بسیار بسیار با ارزش است منابع القدرة فی الدولة الاسلامیة عناصر اقتدار خیلیها عناصر اقتدار را در مسائل مادی میبینند شهید صدر عناصر اقتدار را در آن فرهنگ مقدر وآن فرهنگ توسعه یافته وفرهنگ ریشه دار وفرهنگ شفافی که جامعة اسلامی داراست اینها عناصر اقتدار این جامعه هستند و به طبق تمام عناصر اقتدار مادی هم خواهد آمد واعدوا لهم ما استطعتم من قوة این در مرحلة بعد است وقتی که شما تمام عناصر اقتدار معنوی را در خود داشتید شما توان پیدا خواهید کرد که همة عناصر اقتدار مادی را هم در خودتان و برای خودتان جمع کنید بنابراین جامعة اسلامی جامعه‌ای که با آرم شدت به خرج دادن با دشمنان خدا دشمنان انسانیت کسانی که حقوق بشریت را زیر پا قرار می‌دهند می‌ایستد در حالی که در درون خود از رحمت و عطوفت و محبت ومهر سرشار است رحماء بینهم در درون آنچنان به هم پیوسته و به هم وابسته و در فکر همدیگر و مساوات و مواسات و ایثار و همة این صفات باعث می‌شود که این جامعه در درون خودش بر اساس رحمت تعامل کند اما نسبت به دشمنانی که آن جامعه را میخواهد از اهداف برترش دور کند فاصله بیاندازد و تهی کند نسبت به آن جوامع بسیار شدید خواهند بود این نتیجة تبیین این مؤلفه‌هاست و این جامعه با توجه به وجود چنین عناصر اقتداری هیچ وقت این جامعه خسته نخواهد شد خستگی ناپذیر نفوذ ناپذیر نه خستگی ناپذیر خستگی ناپذیر به خاطر این که این جامعه همیشه خودش را موظف می‌بینید که جهاد در راه خدا داشته باشد و با جهاد و مجاهدت به آن قله‌های کمال دست میابد وقاتلوهم حتی لا تکون فتنة اینقدر باید بجنگید تا دیگر هیچ فتنه‌ای در جهان نماند کسی نباشد و نماند که بیاید مردم را و جوامع بشری را فریب بدهد جوامع بشری را از آن مسیر صحیح کمال باز بدارد و به آنها فشار بیاورد وآنها را در خفقانی از استبداد یا از سوء استفاده از قدرت از انرژی هسته‌ای از سلاح هسته‌ای که تولید می‌کند همه را به رعب و وحشت زیر یوغ خودش در بیاورد وقاتلوهم حتی لا تکون فتنه ویکون الدین کله لله همة دین برای خدا باشد جایی نباشد عرصه‌ای نباشد که در آنجا دین حضور نداشته باشد و دین آنجا خالص برای خدا نباشد ویکون الدین کله لله یا ایها الذین آمنوا ادخلوا فی سلم الکافة اینقدر باید جهاد کنید تا همگی در سلم در آرامش در امنیت باشید و زندگی کنید السلام المؤمن المهیمن یکی از اسماء خدا سلام است جامعة اسلامی جامعة سلم است و جامعة انسانی هم باید به این سلم برسد یعنی وقتی مؤمنان در سلم و امنیت و آرامش وارد شدند با هم جنگ و دعوا و جدال نداشتند این جامعه می‌تواند جامعة اسلامی را هم جامعة بشری را هم به خودش جذب کند و به همین معنی می‌توانیم یا به همین شکل معنای این حدیث را بفهمیم که پیامبر فرمود اگر یک روز هم از دنیا نمانده باشد خدا آنقدر آن روز را بلند می‌کند و اینقدر آن روز از لحاظ زمانی گسترش پیدا می‌کند تا این که خدا مهدی ال محمد صلوات الله علیه واله را بیاورد و او را برانگیزد تا این که زمین را از داد و عدل پر کند لو لم یبقی من الدنیا الا یوم لطول الله ذلک الیوم حتی یبعث المهدی یملأها قسطا وعدلا بعد ما تملأ ظلما و جورا بعد از این که زمین پر از ستم و ستمگری پر می‌شود آن وقت است که کاسة صبر هم لبریز می‌شود و همه به سوی عدل وداد تشنه می‌شوند شعاری که قبلا مطرح بود و خیلی جاها مطرح می‌شد جهان تشنة عدالت است و عدالت در انتظار مهدی آل محمد است این یک مسیر طبیعی است یک قانونی است که بر اساس چنین روندی وقتی که بنا شد این جامعه جامعة سلم باشد بشریت را هم به سوی سلم هم دعوت می‌کند و هم به تعبیر قرآن کریم جامعة آرمانی الگو که در میان جوامع بشری از مرکزیتی بسیار مهم برخوردار می‌شود و با این مرکزیتی که دارد و جایگاهی که کسب می‌کند می‌تواند امت وسط امت میانه میانه‌رو است و در میان این جوامع بشری بهترین جایگاه و پایگاه را پیدا می‌کند و تأثیر گذار خواهد بود روی جوامع دیگر و به تعبیر احادیثی که راجع به نور طاعت خدا در وجود انسان چگونه پرتو افشانی می‌کند می‌فرماید وقتی انسان مؤمن یک عمل صالح انجام می‌دهد یک نقطة سفیدی در دل او مطرح می‌شود و با تکرار این عمل صالح واعمال صالح دیگر این نقطة سفید گسترش پیدا می‌کند تا تمام دل را به سمت این نور و این شادابی و این صلاح بکشاند بر عکس اگر گناهی کند یک نقطة سیاهی در دل او به وجود می‌آید و هر چه این گناه تکرار شود این نقطه سیاهتر می‌شود و گسترش پیدا می‌کند تا تمام دل را فرا بگیرد و قلب از قساوت برخوردار خواهد شد این طبیعت گناه و طبیعت طاعت خداست جامعه‌ای که در سلم وارد شده و همگی کافه بلا استثناء همه دنبال سلم هستند وقتی که جامعه‌ای همة افراد او انسانهای سالم و سلامت خواه و در امنیت کامل باشند این جامعه احساس خطر نمی‌کند هیچ بلکه این کمال خودش را به جوامع دیگر منتقل خواهد کرد تا این که از جوامع دیگر آسیب نپذیرد و گفت این جامعه‌ای است که ضد آسیب یعنی اگر به مرحله‌ای از کمالش رسیده باشد ضد آسیب خواهد بود آسیب نمیابد چنین جامعه‌ای خب به طور طبیعی به یک جامعة عدل جهانی مبدل می‌شود می‌خواهم بگویم این حرکت از وضع موجود غیر مطلوب به آن وضع مطلوب که عدل مطلق عدل جهانی عدلی است که انسانیت را فرا بگیرد این مسیر مسیر طبیعی است نقطة آغاز تحول جامعه‌ای است که به این آرمان معتقد باشد به این آرمان عمل کند و در خودش آن را به وجود بیاورد مثل فرض کنید مثلا تز بانکداری اسلامی که شهید صدر مطرح کردند حتی در جوامع اسلامی الآن این تز را عمل می‌کنند الگو گرفتند بر اساس این الگو الآن عمل می‌کنند با اینکه غیر اسلامی هستند چرا چون یک تز بسیار منطقی عملیاتی ومفید و کارگشا است خب طبیعی است این مدل میدهدبه بانکهای دیگر به جوامع غیر اسلامی حالا اگر در اسلامی بودن خوب عمل کند این جامعه یعنی جامعة اسلامی به اسلام خوب عمل کند به طور طبیعی این اسلام در جوامع دیگر هم رخنه خواهد کرد نفذ خواهد کرد همانطوری که افراد زیادی ما می‌شنویم که اینها از مسیحیت دست برداشتند خصوصا خانمها چرا چون می‌بینند حقوق زن بهترین جا در اسلام تأمین می‌شود و مراعات می‌شود و به این ترتیب بهتر را برمی‌گزینند این بهترین را بر اساس این که احساس میکنند انسانیت آنها و حقوق آنها به بهترین نحو در چنین نظامی قابل دفاع و قابل تأمین است چرا به چنین دینی رو نیاورد حالا اگر همة بشریت این احساس را به دست بیاورند و به اینجا برسند که اسلام است که میتواند این نقش را ایفا کند جوامع مسیحی و تعالیم مسیحیت ویهودیت نتوانسته است این عدل انسانی را در جوامع بشری گسترش بدهد یا به طور اختصاصی عمل می‌کنند به طور بسته عمل می‌کنند حاضر نیستند کسی وارد آن جلگه شود طبیعی است خود به خود چنین دینی و چنین آیینی رو به زوال خواهد بود و جامعه‌ای که باز باشد و اماده باشد که دیگران رابه خودش جذب کند و در درون خودش حل کند چنین جامعه‌ای این جامعة باز می‌تواند جامعة پیشرویی باشد ودر حال گسترش باشد لهذا به طور طبیعی این یملأ الارض قسطا وارضا جامعة بشری بر اساس این تحولات بر اساس این ستمهایی که دیده بر اساس آن تجربیاتی که اندوخته به این قناعت می‌رسد که تمام این مکتبها سرمایه‌داری سوسیالیستی مارکسیستی و تمام ادیانی که نتوانسته است به گونه‌ای این حقوق انسان را حفظ کند مراعات کند همة اینها در آخرکار و در آخرت خط به حاشیه می‌روند و حالا ممکن است نابود نشوند اما به گونه‌ای به حاشیه می‌روند که دیگر اسلام در سراسر جهان به حاکمیت خواهد رسید و به این ترتیب تا اینجا ما هفده ویژگی از ویژگیهای این جامعة اسلامی را بیان کردیم که برخی دیگ از ویژگیها را برای جلسة آینده ان شاءالله مطرح می‌کنیم وآخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین وصلی الله علی سیدنا محمد واله الطاهرین .