درس خارج فقه استاد مهدی هادوی تهرانی
1403/02/03
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مکتب ونظام قضایی اسلام /نگاهی به نظام قضایی اسلام /وکیل مدافع
عبارات کتاب قضاوت وقاضی
«صرف تذکر درست طرح دعوا یا دفاع از مدعا در دادرسى، منافاتى با برخورد مساوی قاضى با دو طرف دعوا ندارد. زیرا این تذكر در واقع به هر دو سوی دعوا، روش درست دادرسى را می‌آموزد.»[1]
استاد: مشکلی که فقهاء مطرح کردند این بوده که قاضی به یک طرف دعوا نکته‌ای را تلقین کند، ولی اگر قاضی بگوید در دادرسی اسلامی باید این شرایط باشد، این اشکالی ندارد. ولی این امر تخصصاً از محل بحث فقهاء خارج هست. بنابراین آن‌چه ما در کتاب گفتیم گرچه صحیح هست ولی تخصصاً از محل بحث خارج هست، و این نکته در کتاب مورد غفلت قرار گرفته است.
«بله اگر این امر تنها نسبت به یک نفر صورت بگیرید، شائبه این خیال خواهد بود که این چنین چیزى با رفتار مساوى قاضى با دو طرف ناسازگار است؛ ولى تحقق آن در مجلس قضا بعید است و اگر قاضى به گفتگوى خصوصى با یک طرف دعوا در همان مجلس بپردازد، خود این امر با تساوى منافات دارد.»[2]
استاد: گرچه ما درکتاب قبل از همین بحث، بحث عدالت اثباتی را مطرح کردیم، ولی با این همه مطلب در این‌جا در همان فضای فقه سنتی وبا قطع نظر از عدالت اثباتی هست، ما هم دچار همان نگاه فقه سنتی شدیم. تصوری که برای ما در این‌جا ایجاد شده این است که قاضی نمی‌تواند در گوشی حرف بزند، علنی باید بگوید، وقتی علنی می‌گوید به هر دو طرف می‌گوید. در حالی که این طور نیست وقتی قاضی به یک طرف دعوا می‌گوید ولو علنی به جای گفتن این‌که پس داده‌ام، بگو بدهکار نیستم، این کمک به یک طرف هست ولو این‌که علنی باشد.
«به هر حال، آن‌چه می‌توان پذیرفت بیش از این نیست که اگر یارى قاضى به یک سوى دعوا، یکسانى رفتار او را نسبت به دو طرف دعوا مختل سازد، حرام هست والا حرمتى ندارد، به ویژه اگر از باب ارشاد جاهل باشد که شاید در برخى موارد وجوب نیز داشته باشد، یعنى قاضى با راهنمایى خود امکان دادرسى صحیح را فراهم سازد.»[3]
استاد: این مطالب این‌جا شبیه کلام مقدس اردبیلی، یا مرحوم سبزواری یا صاحب جواهر، یا شیخ انصاری هست که می‌گفتند در بعضی جاها قاضی واجب هست کمک کند چون اگر نگوید آن طرف به حق خودش نمی‌رسد. در حالی که جایز نیست. نظر صحیح همان حرف شیخ طوسی در کتاب مبسوط هست و مرحوم نراقی در کتاب مستند فرموده و این‌که این کار منافات با عدالت اثباتی دارد. مطلقا جایز نیست.
«با توجه به بحث‌های گذشته، اگر شخص کمک کننده به عنوان آموزش مطالب شرعى و یاد دادن روش اقامه دعوا یا دفاع از محاکم اسلامى اقدام به این کار کند و عمل وى عدالت اثباتى دستگاه قضایى اسلامى را مختل سازد، مثلاً وى خارج از این مجموعه باشد، عمل او بلامانع است.»[4]
«اما اگر کمک وی مصداق اعانه بر اثم و گناه محسوب شود که چنین چیزى در موارد علم به بطلان دعوی بسیار قریب است، این عمل جایز نخواهد بود.»[5]
