درس خارج فقه استاد مهدی هادوی هرانی
1402/08/02
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مکتب ونظام قضایی اسلام/ مبنای ششم مکتب قضایی اسلام ودلایل آن / علنی بودن دادرسی
استقلال قاضی به این است که تمام ارکان وعناصری که در قضاء دخالت دارند، همه آن‌ها مستقل باشند. استقلال خود قاضی کفایت نیست. مشاوران، هیئت منصفه، دادستان، وکیل مدافع همه باید استقلال داشته باشند، تا استقلال قضاء تحقق یابد. اگر یک مورد استقلال نداشته باشد، نتیجه قضاء تابع أخسّ مقدمات می‌شود.
علنی بودن دادرسی عنصری دیگری است که در تامین استقلال قاضی وبی‌طرفی مؤثر است وآن علنی بودن دادرسی هست.
آیا علنی بودن دادرسی مبنایی در فقه دارد؟ مطلبی را علماء تحت عنوان مستحبات نقل کرده‌اند؛
«ف المستحبة ... و أن یجلس للقضاء فی موضع بارز مثل رحبة أو فضاء ليسهل الوصول إليه.»[1]
مستحب است قاضی به هنگام قضاء به جای آشکاری برود. رحبة: و هی الصحراء بین افنیه القوم والمسجد. رحبه صحرایی بین خانه‌هایی مردم ومسجد است.
در مصباح المنیر می‌گوید. «الرحبة: البقعة المتّسعة بین افنیة القوم.»[2]
که این تعریف رحبه اختصاص ندارد بین خانه ومسجد باشد. بین خانه‌ها هم اگر صحرایی باشد، رحبه می‌گویند.
در معجم مقائیس اللغه هم افنیه را توضیح می‌دهد. «الفِناء: ما امتد َّ مع الدَّار من جوانبها، و الجمع أفنیة.»[3] افنیه یعنی خانه وآن جوانب خانه.
مرحوم محقق می‌فرماید مستحب است قاضی برای قضاء در موضع بارز مثل رحبه قضاوت کند تا دسترسی مردم به او آسان باشد (و أن یجلس للقضاء فی موضع بارز مثل رحبة أو فضاء ليسهل الوصول إليه)، و تا این‌که مردم نترسند اگر قضاوت در خانه‌ای خاص (محل خاصی) باشد.
امروز علنی بودن معنای دیگری دارد؛ (شاید رسانه‌ها در علنی بودن تاثیرگذارتر هستند). وجود تمام این ارکان (ارکان قضاء) در هنگام دادرسی به انضمام علنی بودن باعث نوعی تضمین طبیعی برای بی‌طرفی قاضی واستقلال قضا خواهد بود.
