درس خارج فقه استاد مهدی هادوی‌ هرانی

موضوع: مکتب ونظام قضایی اسلام/ مبنای پنجم مکتب قضایی اسلام ودلایل آن / اصل برائت ودلایل آن

یکی دیگر از مبانی مکتب قضایی اسلام، اصل برائت از جرم است. اصل برائت معمولاً در حقوق، در بخش کیفری مطرح می‌شود. (حقوق دو بخش دارد: حقوقی، کیفری). اصل برائت: اصل این است که افراد جرمی مرتکب نشده‌اند.

اصل برائت در قانون اساسی: اصل بر برائت است در قانون اساسی در اصل ۳۷ بیان شده که اشعار می‌دارد: "اصل، برائت است و هیچ کس از نظر قانون مجرم محسوب نمی‌شود مگر این‌که جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد." بنابراین اصل برائت آن است که تا زمانی که جرمی در دادگاه ثابت نشده است، نمی‌توان فرد را مجرم دانست ومجازاتش کرد.

اعلامیه جهانی حقوق بشر: بر اساس ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر بیان می‌دارد: «هر "شخصی" که متهم به ارتکاب یک جرم کیفری می‌شود حق دارد که بی‌گناه فرض شود مگر این‌که تقصیرش، مطابق قانون در یک دادگاه علنی که در آن تمامی تضمین‌ها لازم برای دفاع پیش‌بینی شده باشد، ثابت شود.»

حقوق مدنی: در حقوق خصوصی (مدنی) طبق ماده ۱۲۵۷ هر کس « قانون مدنی مدعی حقی باشد باید آن را اثبات کند...».

تعابیری در اصل ۳۷ قانون اساسی آمده: کلمه جرم بیشتر اختصاص به حوزه کیفری دارد. تعبیری که در ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده: جرم کیفری را صریحاً آورده است که اختصاص به مباحث کیفری دارد. اما این‌که در حقوق خصوصی مدنی ماده ۱۲۵۷: هرکس مدعی حقی باشد باید آن را اثبات کند، فراتر از کیفری هست، در حوزه حقوقی هم قابل تطبیق هست.

اصل برائت که می‌گوییم، همین مفهوم گسترده منظور هست (اعم از جرم یا در مساله حقوقی)، (هرچند که اصطلاح جرم انصراف به کیفری دارد).

اصل برائت سه دلیل دارد: ۱- استصحاب عدم (اصالة العدم). اصالة العدم در غیر حوزه الفاظ که به کار می‌رود معمولاً استصحاب عدم است (در حوزه الفاظ منظور از آن، اصالة الظهور است).

۲- اصالة البرائة عقلی وشرعی.

۳- قاعده درء (در کیفری)؛ (الحدود تُدرَء بالشبهات).