درس خارج اصول استاد محمد محمدی قایینی

موضوع: صیغه امر /اوامر /مقصد اول

خلاصه مباحث گذشته:

مرحوم آخوند بعد از اینکه فرمود امکان أخذ قصد امر در متعلق امر نیست متعرض تصحیح عبادیت امر با دو امر شده است. مرحوم نائینی این احتمال را قبول دارد.

تصحیح عبادت با تصویر دو امر در کلام مرحوم آخوند

مرحوم آخوند می فرماید تصویر عبادیت بر اساس دو امر این است که یک امر به ذات صلات می خورد و امر دوم به اتیان ذات به قصد امر اول متعلق به این ذات، و مکلف مأمور است به قصد امری که با قطع نظر از امر ثانی مفروض است. مرحوم آخوند می فرماید امر عبادیت با دو امر قابل اثبات نیست چون امر اولی که به ذات صلات کرده، یا به گونه ای است که با اتیان متعلق آن بدون قصد قربت ساقط می شود و یا ساقط نمی شود. اگر غرض مولی به گونه ای است که امر اول با اتیان به متعلقش بدون قصد امر، موضوع برای امر ثانی باقی نمی ماند و امر اول توصلی است.

اگر امر اول به گونه ای است که حصول غرض از آن منوط به قصد امر است امر ثانی لغو است چون امر اول به صرف اتیان به ذات عمل، باقی است و ساقط نشده است.

0.1- اشکال مرحوم اصفهانی به مرحوم آخوند

مرحوم اصفهانی[1] می فرماید ما می توانیم هر یک از دو شق را انتخاب کنیم. مرحوم آخوند فرمود اگر شق اول را انتخاب کنیم داعی برای امر دوم نیست و جایی برای امر دوم باقی نمی ماند. مرحوم اصفهانی می فرماید جا برای امر دوم باقی می ماند چون ممکن است مولی دو غرض داشته باشد یک غرض قائم به ذات عمل است هرچند بدون قصد قربت که با انجام فعل، غرض حاصل می شود. ولی مولی غرض دیگری دارد که قائم به انجام آن عمل با قصد امر است فقط مشکل این است که اگر مکلف فعل را بدون قصد قربت انجام داد آیا می تواند غرض دوم را تأمین کند به وسیله اعاده و تکرار عمل. ایشان می فرماید شمای آخوند فرمودید در بعضی از موارد اعاده امتثال ممکن است و گفتید ضابطه اش این است که اگر غرض از واجب به گونه ای باشد که فعل عبد، علت تامه تحقق غرض باشد، اعاده امتثال ممکن نیست اما اگر جایی علت تامه تحقق نباشد اعاده ممکن است. در این موارد مورد برای اعاده باقی می ماند. در مانحن فیه مولی می تواند امر کند که امر اول را اعاده کن چون همه غرض من حاصل نشده است.

مرحوم اصفهانی می فرماید اگر اشکال کنید به اینکه اگر عبد اتیان به متعلق امر کرد بدون قصد امر، دو امر داشتیم و هر دو امر ساقط شد چرا شما می گویید با اتیان امر اول فقط همان ساقط می شود لکن چون غرضی وجود دارد که قائم به اتیان فعل به قصد قربت است، دو امر تجدد پیدا کنند، در نتیجه عبادیت عمل به امر تجددی می شود.

مرحوم اصفهانی می فرماید بعد از اینکه غرض تام از امر حاصل نشده است موجبی برای سقوط آن نیست.

ایشان می فرماید حال شق ثانی در کلام مرحوم آخوند را اختیار می کنیم یعنی بگوییم غرض با اتیان امر اول بدون قصد امر ساقط نمی شود. مرحوم آخوند فرمود در این صورت مکلف ناچار است قصد امر کند و امر اول لغو است. مرحوم اصفهانی می گوید چرا امر دوم لغو است. اگر قصد قربت شرط عمل است شرطیت آن از کجا می آید. شمای آخوند گفتید عقل حاکم است ولی می گوییم عقل نمی تواند دخالت قصد امر را در غرض مولی تشخیص دهد همانطور که نمی تواند تشخیص دهد دخل در غرض. اگر بگویید عقل به عنوان احتمال دخل در غرض عقل حاکم است به اینکه باید با قصد امر فعل را انجام دهید به عنوان ثانوی احتیاط، می گوییم هرچند عقل حکم می کند به وجوب احتیاط ولی حکم عقل در جایی است که مولی نتواند اعتبار قصد امر را حتی به امر ثانی بیان کند.