درس خارج اصول استاد محمد محمدی قایینی

موضوع: صیغه امر /اوامر /مقصد اول

خلاصه مباحث گذشته:

مرحوم آخوند فرمود معنای صیغه امر، طلب فعل است. اما خصوصیات دیگر، مانند استهزاء و تعجیز و ... دواعی استعمال امر در معنای طلب هستند.

1- اشکال مرحوم خویی به مرحوم آخوند

مرحوم خویی[1] به مرحوم آخوند اشکال کرده اینکه شما گفتید مدلول امر یک چیز است که عبارتست از طلب، مبتنی بر مسلک مشهور در انشاء است که انشاء را به معنای ایجاد می گیرند. اگر بگویید انشاء به معنای ایجاد است می توانید بگویید معنای امر یک چیز است و سائر امور دواعی اند ولی اگر قائل شدید که معنای انشاء ابراز امر نفسی است نه ایجاد شی در خارج، از باب اینکه ایجاد اسباب مناسب خودش را می طلبد و انشاء از اسباب ایجاد نیست و آن چیزی که با انشاءات ایجاد می شود ابراز امر نفسی است، مثلا در مثل «بعت» ابراز ملکیتی می کنید که در نفس برای مشتری به ازاء ثمن اعتبار می کنید و به تبع آن عقلا و شارع برای مشتری اعتبار ملکیت می کنند. در امر مولی و آمر خواسته خودش را که جعل امر بر عهده و ذمه مکلف است ابراز می کند. معنای «صل» ابراز اعتبار فعل صلات بر عهده و ذمه مکلف است. امر ایجاد طلب نمی کند بلکه اظهار اعتبار نفسانی موجود در شخص می کند. اگر انشاء به این معنا باشد، در مواردی که به عنوان دواعی گفته شد، وجودات متباینی متحقق می شود یعنی گاهی شخص، ابراز تهدید می کند و گاهی ابراز تعجیز و گاهی ابراز طلب می کند. پس معنای امر به امور مختلف متعدد است و معنای استعمالی امر متعدد است یعنی امر مستعمل در تعجیز و استهزاء و تهدید است.

شهید صدر[2] در بحوث بحث را از مرحوم خویی به نحو دیگری مطرح کرده است. ایشان باتوجه به مبنای مرحوم خویی فرموده اینکه می گویند امر یک معنا دارد، مبتنی بر مسلک معروف در وضع است وگرنه بنابر مسلک ما که عبارت از تعهد است، امر نمی تواند معنای واحدی داشته باشد چون این دواعی متعدد بنابر مسلک تعهد معانی متعدد محسوب می شوند.

اموری که به آنها دواعی می گویند بنابر مسلک اعتبار در وضع است. اما اگر گفتیم وضع به معنای تعهد است، در اینصورت «جعل فعل بر عهده مکلف» یک معناست و تخویف و تعجیز معنای دیگری است و فرض این است که در مسلک تعهد مدلول تصدیقی کلام به اختلاف این دواعی فرق می کند. مدلول تصدیقی همان مدلول نهایی است که به آن داعی می گویند. در مسلک تعهد امر به معنای تحریک و بعث با امر به معنای تهدید دو معنا خواهد بود نه دو داعی بر یک معنا. البته این کلام را شهید صدر با توجه به مبنای مرحوم خویی می گوید بدون اینکه مرحوم خویی این کلام را گفته باشند.

1.1- اشکال استاد به کلام مرحوم خویی

اشکال ما به کلام مرحوم خویی در هر دو تقریر این است که تلازمی بین این مسالک و این کلام نفهمیدیم. اگر کسی قائل به مسلک تعهد در وضع شد، چرا نتواند قائل شود به اینکه معنا یک چیز است و تعهد به این است که امر ایجاد یا ابراز طلب کند و دواعی داخل در تعهد نباشد. وضع یعنی تعهد و تعهد اقتضاء می کند که آمر متعهد است به اینکه هرگاه امر را استعمال کرد، از این انشاء طلب را اراده کرده ولی اینکه داعی بر این انشاء طلب چیست، امور دیگری خارج از تعهد وضعی است.

هینطور می گوییم آیا ممکن نیست کسی انشاء را به معنای ابراز بداند و بگوید، امر ابراز طلب است ولی امور دیگر، دواعی ابراز هستند یعنی گاهی ابراز طلب به داعی بعث و تحریک است و گاهی ابراز طلب به داعی تهدید است.