< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد قایینی

94/06/17

بسم الله الرحمن الرحیم

باسمه تعالی

موضوع: اصول عملیه/شرایط /شرایط برائت

خلاصه مباحث گذشته:بحث در بررسی شرایط اصول عملیه بود که بحث از شروط اصل احتیاط بیان شد و نوبت به بررسی شروط اصل برائت رسید، اما قبل از آن به مناسبت کلام مرحوم شیخ انصاری ره در شروط اصل احتیاط مطرح می شود.خلاصه مباحث گذشته:بحث در بررسی شرایط اصول عملیه بود که بحث از شروط اصل احتیاط بیان شد و نوبت به بررسی شروط اصل برائت رسید، اما قبل از آن به مناسبت کلام مرحوم شیخ انصاری ره در شروط اصل احتیاط مطرح می شود.

 

شرط احتیاط در کلام مرحوم شیخ ره

به نظر مرحوم شیخ ره یکی از شرایط مطلوبیت احتیاط در باب عبادات، این است که احتیاط مستلزم تکرار عبادت نباشد، مگر این که مکلف با عمل به احتیاط در چنین مواردی دچار شک در خروج از عهده می شود، چرا که باید عمل را بر اساس اجتهاد یا تقلید به جای آورد.

اما در صورتی که شک در خروج عهده از تکلیف عرفی و عقلایی باشد، جای جریان برائت از شرطیت و جزئیت نیست، برخلاف جایی که این شک در خروج عهده، شرعی باشد، یعنی اموری که اعتبارش از شارع نشأت بگیرد جای جریان برائت است.

 

اجماع بر جواز احتیاط (مرحو مشیخ انصاری)

به نظر مرحوم شیخ ره انصاف این است که در مواردی از احتیاط که منجر به تکرار نمی شود این شک در خروج از عهده پیش نمی آید، ولی از آن جا که در برخی از کلمات متکلمین ادعای اجماع بر اعتبار قصد وجه شده است، کما این که اعتبار آن از کلام سید رضی و تقریب سید مرتضی بر می آید، لذا بعید نیست کسی بگوید احتیاط جایز و مجزی نباشد.[1]

اشکالات استاد دام ظله

اولا؛ این اجماع با توجه به این که در نصوص و روایات اهل بیت علیهم السلام اثری از آن دیده نمی شود، تعبدی نخواهد بود، اما نسبت به کلام سیدین باید گفت که کلام این دو بزرگوار در واقع ناظر به همان امری است که در رساله های عملیه تذکر داده شده است، که بیان باشد از این که عمل مکلف یا باید از روی تقلید یا اجتهاد باشد.

ثانیا؛ سلمنا که اعتبار قصد وجه پذیرفته شود، باز هم می توان گفت که فرق است بین اعتبار جزم در نیت و اعتبار قصد وجه، حال آن که آن چه از مکلف خواسته شده است قصد وجه است نه جزم در نیت.

اما نسبت به شرط مرحوم شیخ ره باید گفت اگر مراد از شک در امتثال به نحو شبهه مصداقیه باشد فرمایش ایشان تمام است، در حالی که مورد مانحن فیه از آن زمره نیست.

بنابراین به نظر می رسد که محصل قابل قبولی برای کلام مرحوم شیخ ره وجود ندارد و شاید عدم طرح مرحوم آخوند ره نسبت به این کلام مرحوم شیخ ره از همین باب بوده است.

بعد از این کلام مرحوم شیخ ره وارد بحث احتیاط در موارد مستلزم تکرار می شود که در این موارد احتیاط را مشروع ندانسته به خاطر وجود اجماعات عدیده ای بین علماء.

مرحوم ابن ادریس ره تا جایی مبالغه در ترک احتیاط کرده است که نسبت به ثوبین مشتبهین هم احتیاط را قبول نکرده است، به نحوی که حکم به اتیان نماز با بدن برهنه در این مورد کرده است که در نتیجه شرط ستر معتبر در نماز القاء شده است.

مرحوم صاحب حدائق ره در مقام نسبت به کلام ابن ادریس آن را مخالف روایت صفوان می داند، و در نتیجه به رد کلام او می پردازد.

در سرائر در ضمن همین مسأله دو وجه برای این کلام آورده است:

وجه اول: تکرار باعث اختلال در قصد وجه می شود.

وجه دوم: تکرار باعث اختلال در تمییز و تشخیص می شود.

اما نسبت به وجه اول یعنی عدم تمشی قصد وجه در صورت تکرار عبادت، همان گونه که بیان شد این قصد در مقام منعقد می شود.

لذا مرحوم ابن ادریس ره وجه دیگری را هم برای کلام خود در مقام اقامه کرده است که البته اشکالش عدم اعتبار آن نزد علماء و عقلاء است.

اما عمده اشکال مرحوم صاحب حدائق ره در مقام این است، که بر فرض پذیرش اعتبار قصد وجه و قصد تمییز، این دو شرط مربوط به جایی است که تمکن از آن ها باشد.

اشکال دیگری که به کلام مرحوم شیخ ره وارد است این که؛ با اجتهاد و تقلید علم به حکم واقعی پیدا نمی شود بلکه نهایتا معذوریت برای مکلف پیدا می شود، اما در مواردی که راه رسیدن به واقع ولو با تکرار از باب احتیاط باز است نمی توان از آن جلوگیری کرد.

اصل برائت

بحث از شرایط برائت عقلی گذشت و اینک نوبت به بحث از شرایط برائت شرعی می رسد.

برائت شرعی

بر فرض اطلاق ادله برائت شرعیه به نحوی که نسبت به موارد عدم فحص هم شمول داشته باشد، ولی آیا این اطلاق محکم است یا مقید؟

به نظر مرحو م آخوند ره این اطلاق مقید به فحص و یأس از ظفر به دلیل و حجت است.

دلیل اول: اجماع

اشکال: از آن جا که این اجماع مدرکی است دیگر نه محصل و نه منقول آن فایده ای ندارد، حال آن که مرحوم شیخ ره آن را پذیرفته است.

دلیل دوم: اطلاق عقلی

مباحث مربوط به این دلیل در جلسه بعد مطرح خواهد شد.

 


[1] . فرائد الاصول، ج‌2، ص: 506.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo