درس خارج اصول استاد محمد محمدی‌قائینی

موضوع: نهی از شرط و جزء عبادت

مرحوم آخوند اقسام نهی از عبادت را ذکر کردند تا مشخص شود کدام از آنها محل نزاع است. ایشان فرمودند نهی از کل عبادت داخل در محل نزاع است همان طور که نهی از جزء عبادت هم داخل در محل نزاع است چون جزء عبادت هم عبادت است و البته اگر نهی مقتضی فساد باشد جزء منهی فاسد خواهد بود اما فساد جزء لزوما به فساد کلّ عبادت منتهی نمی‌شود بلکه فقط در صورت اکتفای مکلف به آن جزء عبادت فاسد می‌شود آن هم از این جهت که عملش فاقد جزء است و یا در صورتی که جزء از مواردی باشد که زیادی آن مبطل باشد که در این صورت هم بطلان عبادت به سبب مانعیت زیاده است.

برخی به مرحوم آخوند اشکال کرده‌اند که جزء عبادت همیشه عبادی نیست بلکه ممکن است چیزی جزء عبادت باشد و عبادی نباشد و به نظر ما با قطع نظر از اینکه در عبادات چنین جزئی وجود دارد یا نه اما معقول است که جزء عبادت، عبادی نباشد و منظور مرحوم آخوند هم این نیست که حتی اجزاء غیر عبادی هم داخل در محل بحث باشند. البته با بیانی که در ضمن بحث نهی از شرط خواهد آمد نهی از اجزاء غیر عبادی هم از این جهت که جزء نسبت به سایر اجزاء قید محسوب می‌شود، داخل در محل بحث است.

نهی از شرط عبادت در صورتی که خود شرط توصلی باشد هم خارج از محل بحث است چون شرط خارج از عبادت است که صحت عبادت متوقف بر آن است و اگر خود شرط تعبدی باشد از این جهت که خود شرط عبادت است داخل در محل بحث است نه از این جهت که نهی به عبادت مشروط تعلق گرفته است.

به نظر می‌رسد این کلام مرحوم آخوند تمام نیست و نهی از شرط اگر چه نهی از عبادت مشروط نیست اما می‌توان تصور کرد این مورد هم داخل در محل نزاع باشد و ملاک بحث شامل این موارد هم هست چون تقید به شرط جزء عبادت است. ذات شرط است که خارج از عبادت است اما تقید به آن داخل در عبادت است و لذا از این جهت که تقید به شرط جزء عبادت است می‌تواند داخل در محل بحث باشد به این بیان که آیا نهی از قیدی که تقید به آن داخل در عبادت است با امر به عبادت قابل جمع است؟ آیا نهی از قیدی که تقید متقوم به آن قید است با امر به عبادت مقید به آن قید قابل جمع است؟ پس این طور نیست که گفته شود نهی از شرط حتما مقتضی فساد نیست و نزاعی در آن وجود ندارد. البته این بحث به این مساله اختصاص ندارد و در مساله اجتماع امر و نهی هم جاری است. آیا ممکن است شرط (نه به عنوان خاص) حرام باشد و اطلاق امر شامل عمل مشروط به همان شرط هم باشد؟

اما نهی از وصف ملازم مرحوم اصفهانی تلاش کرده‌اند اثبات کنند که نهی از وصف ملازم نهی از عبادت است یعنی ایشان از کلام آخوند این طور فهمیده‌اند که نهی از وصف، نهی از عبادت نیست در حالی که ما توضیح دادیم مرحوم آخوند قبول دارند نهی از وصف لازم، نهی از عبادت است اما خارج از محل نزاع است چون در موارد وصف لازم، نهی از وصف لازم، منفک از سرایت به خود عبادت نیست بر خلاف وصف مفارق که در آن عدم سرایت قابل تصور است.