درس خارج اصول استاد محمد محمدی‌قائینی
1402/08/10
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: واجبات مستحب
مرحوم آخوند برای توجیه عبادات مستحب (مثل نماز یومیه واجب که خواندش در مسجد مستحب است) گفتند:
«کما انقدح حال اجتماع الوجوب و الاستحباب فيها و أن الأمر الاستحبابي يكون على نحو الإرشاد إلى أفضل الأفراد مطلقا على نحو الحقيقة و مولويا اقتضائيا كذلك و فعليا بالعرض و المجاز فيما كان ملاكه ملازمتها لما هو مستحب أو متحدا معه على القول بالجواز.
و لا يخفى أنه لا يكاد يأتي القسم الأول هاهنا فإن انطباق عنوان راجح على الفعل الواجب الذي لا بدل له إنما يؤكد إيجابه لا أنه يوجب استحبابه أصلا و لو بالعرض و المجاز إلا على القول بالجواز و كذا فيما إذا لازم مثل هذا العنوان فإنه لو لم يؤكد الإيجاب لما يصحح الاستحباب إلا اقتضائيا بالعرض و المجاز فتفطن.»
ممکن است گفته شود امر استحبابی در این موارد ارشاد به افضل افراد آن طبیعت است که در این صورت تعلق امر به عبادت حقیقی است. این جواب هم بر اساس اعتقاد به جواز اجتماع امر و نهی قابل بیان است و هم بر اساس امتناع اجتماع.
در جواب چهارم آنچه مد نظر آخوند است تعلق امر استحبابی به حصه است نه اینکه متعلق امر استحبابی عنوان دیگری باشد که نسبت آن با متعلق امر وجوبی، عموم و خصوص من وجه باشد و ایشان معتقد است تعلق امر وجوبی به جامع و امر استحبابی به حصه بنابر جواز اجتماع امر و نهی مانعی ندارد. اینکه ایشان گفتند عبادات مکروه به مساله اجتماع امر و نهی ارتباط ندارد و حتی قائل به جواز هم باید از آن پاسخ بدهد از این جهت بود که چطور ممکن است چیزی که مبغوض است مطلوب و مقرب باشد ولی این جهت اشکال در واجبات مستحبی وجود ندارد.
تذکر این نکته هم لازم است که مرحوم آخوند در جواب سوم به واجبات مستحب فرمودند که می‌توان تصویر کرد امر مولوی و فعلی باشد اما به عنوانی تعلق گرفته باشد که ملازم با عنوان عبادت باشد که در این صورت تعلقش به عبادت بالعرض و المجاز است. اگر منظور ایشان از عنوان ملازم یعنی آنچه منفک از عنوان عبادت نیست مبتلا به اشکال است چون متلازمین اگر چه لازم نیست حکم واحد داشته باشند اما نمی‌توانند محکوم به احکام متضاد باشند و لذا مرحوم اصفهانی به ایشان اشکال کرده است که بنابر امتناع نمی‌تواند دو متلازم محکوم به دو حکم متضاد باشند و ما برای دفع این اشکال عرض کردیم منظور مرحوم آخوند از متلازم، منضم است یعنی آنچه وجود مستقلی دارد که صرفا منضم به عبادت شده است.
