درس خارج فقه استاد محمد محمدی قایینی

موضوع: شروط قاضی /القضا /کتاب القضا

خلاصه مباحث گذشته:

بحث ما در قاعده ای بود که مستفاد از کلمات عده ای از فقهاست. این قاعده عبارت بود از اینکه صبی مسلوب العبارة و الفعل است. آیا چنین قاعده ای از روایات نیز مستفاد است تا به تبع آن شرط بلوغ در قاضی توجیه شود؟ برخی از روایات بیان شد و گفتیم دلالت آنها تمام نیست. بحث به روایت صحیحه عبدالله بن سنان منتهی شد.

روایات دال بر مسلوب العبارة بودن صبی

این روایت در نقل وسائل الشیعه از خصال چنین آمده است: «وَ فِي (الْخِصَالِ) عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحُسَيْنِ الْخَادِمِ بَيَّاعِ اللُّؤْلُؤِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ أَبِي وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنِ الْيَتِيمِ مَتَى يَجُوزُ أَمْرُهُ؟ قَالَ: حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ. قَالَ وَ مَا أَشُدُّهُ؟ قَالَ احْتِلَامُهُ، قَالَ: قُلْتُ: قَدْ يَكُونُ الْغُلَامُ ابْنَ ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً أَوْ أَقَلَّ أَوْ أَكْثَرَ وَ لَمْ يَحْتَلِمْ، قَالَ: إِذَا بَلَغَ وَ كُتِبَ عَلَيْهِ الشَّيْ‌ءُ جَازَ أَمْرُهُ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ سَفِيهاً أَوْ ضَعِيفاً.»[1] این روایت از عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السلام است و احتمال دارد کاتب خطا کرده باشد و عبدالله بن سنان را حذف کرده باشد.

در نقل تهذیب آمده است: «عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ ابْنَيِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِيهِمَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَبِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ أَبِي وَ أَنَا حَاضِرٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَتّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ قَالَ: الِاحْتِلَامُ قَالَ فَقَالَ: يَحْتَلِمُ فِي سِتَّ عَشْرَةَ وَ سَبْعَةَ عَشَرَ وَ نَحْوِهَا فَقَالَ: إِذَا أَتَتْ عَلَيْهِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ نَحْوُهَا فَقَالَ: لَا إِذَا أَتَتْ عَلَيْهِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً كُتِبَتْ لَهُ الْحَسَنَاتُ وَ كُتِبَتْ عَلَيْهِ السَّيِّئَاتُ وَ جَازَ أَمْرُهُ إِلَّا أَنْ يَكُونَ سَفِيهاً أَوْ ضَعِيفاً، فَقَالَ: وَ مَا السَّفِيهُ؟ فَقَالَ الَّذِي يَشْتَرِي الدِّرْهَمَ بِأَضْعَافِهِ، قَالَ: وَ مَا الضَّعِيفُ؟ قَالَ: الْأَبْلَهُ.»[2]

این دو روایت با اینکه با طرق مختلف و نقل های مختلفی وارد شده اند، مضمون آنها یکی است. گمان من این است که چون سن بلوغ سیزده سال مفتی به اصحاب نبوده است در نقل خصال این فقره از عبارت دستکاری شده است و به جای «إِذَا أَتَتْ عَلَيْهِ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً»، عبارت «إِذَا بَلَغَ» قرار داده شده است و به جای «كُتِبَتْ لَهُ الْحَسَنَاتُ وَ كُتِبَتْ عَلَيْهِ السَّيِّئَاتُ»، عبارت «كُتِبَ عَلَيْهِ الشَّيْ‌ءُ» قرار داده شده است. احتمالا فقیهی (شاید مرحوم صدوق) بر اساس مضمون مقبول، تعبیر را عوض کرده است. البته این بخش ربطی به مسأله ما ندارد. سند هر دو روایت صحیح است یعنی روایت موثقه است.

بخش دیگری از روایت که قرار است مورد استدلال قرار گیرد فقره «وَ جَازَ أَمْرُهُ» است که در نقل شیخ آمده و در نقل وسائل از صدوق نیز همین تعبیر آمده است اما در نسخه دیگری از وسائل «جاز عليه أمره»[3] آمده است؛ این کلمه «علیه» تفاوت در معنی ایجاد می کند. البته در نسخه خطی که به خط خود صاحب وسائل است این کلمه نیامده است.

حال آیا از این روایت مسلوب القول و الفعل بودن صبی فهمیده می شود یا نه؟ ان شاء الله خواهد آمد.