درس خارج فقه استاد محمد محمدی‌قائینی

با فرض عدم اطلاق در ادله شرایط و عدم اطلاق در دلیل حجیت شهادت صبی بر قتل، مرجع اطلاقات اشتراط بلوغ است و بعد از آن مرجع اطلاقات طایفه اول (قبول شهادت هر کسی که مولود بر فطرت اسلام باشد) است. مفاد این روایات این است که شهادت هر مولود بر فطرتی مقبول است و مطابق روایات هر بچه‌ای مولود بر فطرت است و اگر این اطلاقات نباشند مرجع اصل عملی است.

در فرضی که طایفه سوم اطلاق نداشته باشند (تا نافی عدم اشتراط سایر شرایط در شهادت صبی بر قتل باشند) و فرض هم عدم وجود اطلاق در ادله سایر شرایط باشد و با فرض عدم وجود دلیلی که این شرایط را در غیر بالغ الغاء کند و در نتیجه در اعتبار سایر شروط شک داریم، مرجع اطلاق طایفه دوم است که مفاد آن عدم حجیت شهادت صبی است که اطلاق آن می‌گوید شهادت صبی مسموع نیست چه مسلمان و چه غیر مسلمان، چه مومن و چه غیر مومن، چه حلال زاده و چه حرام زاده و ... به عبارت دیگر نتیجه اخذ به روایات طایفه دوم (عدم حجیت شهادت صبی) اعتبار همه شرایط است. مفاد این روایات عدم حجیت شهادت صبی است مطلقا چه مسلمان و چه غیر مسلمان، چه مومن و چه مخالف، چه متعدد و چه واحد، چه حلال زاده و چه حرام زاده، چه عادل و چه غیر عادل و ... از این اطلاق فقط شهادت صبی بر قتل با وجود همه شرایط استثناء شده است و در صورتی که این روایات مشکل داشته باشند مرجع اطلاقات طایفه اول خواهند بود.

آنچه گفتیم مطابق قاعده عام در همه جا ست و آنچه در این مساله مهم است تحقیق این مطلب است که آیا ادله اشتراط سایر شرایط مختص به بالغین است؟

به نظر ما بعید نیست ادله شرایط، بر اعتبار آن شرایط علی الاطلاق دلالت داشته باشند چه شاهد صبی باشد و چه نباشد.

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع لَا بَأْسَ بِشَهَادَةِ الْمَمْلُوكِ إِذَا كَانَ عَدْلًا.[1]

که این روایت شامل بالغ و صبی است.

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ شَهَادَةِ أَهْلِ الْمِلَّةِ قَالَ فَقَالَ لَا تَجُوزُ إِلَّا عَلَى أَهْلِ مِلَّتِهِمْ ...[2]

که شامل صبی و غیر صبی است.

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تَجُوزُ شَهَادَةُ وَلَدِ الزِّنَا.[3]

که شامل صبی و غیر صبی است.

پس ادله شرایط اطلاق دارند و فقط بر الغای شرط بلوغ دلیل داشتیم. و بر فرض هم که این روایات اطلاق نداشته باشند مرجع اطلاقات عدم قبول شهادت صبی است.

اما در مورد خصوص عدالت همان طور که قبلا گفتیم عدالت در صبی محقق می‌شود چون معنای آن استواء و عدم انحراف است که به این معنا شامل عقل هم هست یعنی کسی که مجنون است عادل نیست. و لذا ادله اشتراط عدالت که شامل صبی هم هست بر اشتراط اموری مثل عدالت و عقل و ... در اعتبار شهادت صبی دلالت دارند.