درس خارج اصول استاد مهدی گنجی

موضوع: أمارات /حجیة نقل تواتر /أثر نقل تواتر ـ تواتر قراءات

بحث پیرامون نقل تواتر بود که ثمره آن بود

مرحوم شیخ انصاری فرموده[1] آثار و احکام شرعیه تارة برای واقع است مثل جواز الافتاء که در وقتی است که مفاد خبر متواتر ثابت شود و این اثر ما تواترت به الواقع یا مضمون یا مؤدی است. واُخری اثر برای صفت تواتر است مثل اینکه نذر کرده که هر خبری که صفت تواتر پیدا کرد، بنویسم یا حفظ کنم. در این صورت دو قسم است، تارة اثر برای تواتر فی الجملة است و اخری اثر برای تواتر عند المنقول الیه است. پس سه قسم شد.

اما قسم اول که اثر برای متواترٌ به است،‌ این اثر وقتی است که بین نقل تواتر و ثبوت متواتر به، ‌ملازمه عرفیه باشد. وقتی که ناقل بگوید «بخبر متواتر» این ملازمه داشته باشد که: فثابت فی الواقع. اگر ملازمه عرفیه داشت، بالالتزام واقع را ثابت می‌کند و اگر واقع را ثابت کرد، اثر ثبوت واقع بار می‌شود و مثلا مجتهد می‌تواند فتوا دهد.

البته ملازمه عرفیه نیز منتفی است. و نقل تواتر با ثبوت واقع تلازم عرفیه ندارد.

اما در آثار تواتر، آن قسمی که تواتر عند منقول الیه ثابت شود، مثلا نذر کرده که هرگاه تواتر خبری نزد من ثابت شد، حفظش کنم، در این صورت آن خبر باید برای منقول الیه علم آور باشد که چنین نیست مگر احیانی.

اما در قسم دوم از آثار تواتر که اثر برای تواتر فی الجملة بود، اثر ثابت می‌شود چون ناقل تواتر که می‌گوید تواتر دارد، یعنی نزد ناقل تواتر ثابت شده و باید حفظش کند.

ظاهرا مرحوم آخوند[2] این تقسیم را نپسندیده و گفته دو قسم است. فرموده نقل تواتر تارة برای منقول الیه علم آورده که در این صورت آثار بار می‌شود هم آثار متواتر به و هم آثار تواتر. اگر ناقل تواتر می‌گوید حدیث لاضرر متواتر است، منقول الیه به آن مضمون علم پیدا کرد، هم واقع ثابت می‌شود وهم مضمون آن ثابت می‌شود. ملازمه عادیه در این قسم، اثری ندارد بلکه ملاک، علم منقول الیه است که علم به واقع پیدا می‌کند و آثار تواتر نیز بار می‌شود ولو اینکه ملازمه عرفیه نباشد.

ولی اگر منقول الیه علم پیدا نکرد، آثار واقع که بار نمی‌شود چون واقع که نزدش ثابت نشد و همچنین آثار تواتر نیز بار نمی‌شود مگر اینکه اثر برای تواتر فی الجملة باشد ولو لغیر منقول الیه یعنی ناقل.

پس مرحوم آخوند دو نکته را به مرحوم شیخ اشکال کرده که اولا ملاک، ملازمه عرفیه نیست بلکه ملاک علم منقول الیه است. ثانیاً در این صورت دو قسم بیشتر نیست، یا علم پیدا می‌کند و یا علم پیدا نمی‌کند.

در ادامه مرحوم آخوند فرموده اما نسبت به سبب ناقص، مثل همان اجماع منقول است. ادله حجیت، سبب ناقص را در مرحله سبب بودن، شامل می‌شود. اما می‌توان به او ضمیمه کرد. ایشان فرموده روایات دیگر را ضمیمه می‌کنیم[3] . مثلا می‌دانیم اگر ناقل گفت متواتر است یعنی 5 روایت و این به نظر ما متواتر نیست ولی اگر 5 روایت دیگر به آن ضمیمه کنیم، علم وجدانی می‌آورد. حال اگر ضمیمه پیدا شد گرچه واقعاً با آنها علم پیدا نمی‌شود ولی مرحوم آخوند می‌گوید تنزیلا عالم شده است. مرحوم آخوند می‌گوید اگر روایات دیگری را به آن ضمیمه کند، در این صورت ادله حجیت، سبب ناقص را شامل می‌شود.

فرمایش مرحوم آخوند دو تعلیقه دارد: أولاً: اینکه چند روایت دیگر پیدا کنیم و ضمیمه کنیم، یک مطلب فرضی است و بعید است که ما چیزی پیدا کنیم ولی ناقل تواتر، همانها در ذهنش نبوده گرچه ممکن است نادرا واقع شود.

ثانیا مرحوم آخوند حجیت سبب ناقص را به جایی که روایات دیگر را که ضمیمه کنیم، منحصر کرده است. به نظر ما این انحصار وجهی ندارد. لزومی ندارد که ضمیمه، روایات باشد. اینجا سبب ناقص است و لازم نیست که فقط ضمیمه روایات ما را به تواتر برساند بلکه مهم این است که نقل تواتر با ضمیمه ما را به واقع برساند، چه از راه الغاء خصوصیت یا مذاق شرع یا مناسبت حکم و موضوع باشد. مهم این است که عدم لغویت در نقل سبب ناقص نباشد.