السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الأول/ الفصل الثانی فی أن مفهوم الوجود مشترک محمول علی ما تحته حمل التشکیک لا حمل التواطؤ/ نسبت بین تشکیک منطقی و فلسفی به حسب مورد/اقوال در مسأله/ دلیل قول مختار/ انواع تشکیک منطقی/ج1/ ص 36

ادامه بحث مشکک بودن مفهوم وجود

نسبت میان تشکیک منطقی و تشکیک فلسفی به حسب مورد

با این که تشکیک منطقی و تشکیک فلسفی تباین کلی دارند (به حسب مفهوم مباینند مثل سواد و حلاوة.) ولی بر حسب مورد عموم و خصوص مطلق دارند؛ یعنی هر جا تشکیک منطقی وجود دارد تشکیک فلسفی وجود دارد، ولی بعضی موارد تشکیک فلسفی وجود دارد ولی تشکیک منطقی نیست مانند دو حبه قند.

موضوع بحث در مسأله، تشکیک منطقی است؛ چون موضوع مفهوم وجود است.

منابع بحث

شفاء/ منطق/ مقولات/ مقاله 2/ فصل 1/ ص 60 طبع کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی

التحصیل/ص 281

شرح اشارات/ نمط 7/ فصل5/ ج 3/ ص283 سطر 12

نهایة المرام/ج 1/ص 35-37،

شرح المقاصد/ج 1/ص319،

اللوامع الالهیة/ص 14.

اقوال در مسأله

    1. مفهوم وجود مشترک معنوی نیست تا مشکک یا متواطی باشد. زیرا مشترک لفظی میان همه ی موجودات یا مشترک لفظی بین واجب و ممکن است.

    2. متواطی است: [نظر] همه ی متکلمان قائل به اشتراک معنوی مثل اکثر معتزله و بعض اشاعره.

    3. قول همه ی حکماء: مشکک است.

دلیل بر مشکک بودن

    • برخی افراد وجود، موجود بالذات اند و برخی محتاج به علت و برخی علت اند و برخی معلول اند. مثلا مجرد سابق علت مجرد لاحق است و ماده و صورت، علت جسم اند.

    • چنان که هر موجودی که علت فاعلی است، اقوی از معلول است.

    • پس صدق موجود بر برخی موجودات اولی است. چنان که صدق موجود بر برخی اقدم است و همین طور اقوی از صدق بر دیگری است.

(قوام تشکیک به شدت و ضعف نیست و ممکن است مصادیق مساوی داشته باشند)

انواع تشکیک منطقی

تشکیک منطقی تقسیم می شود به:

    1. تشکیک خاصی (بالذات، حقیقی): ما به الامتیاز عین ما به الاشتراک است = ما به التشکیک عین ما فیه التشکیک. مثل وجود واجب و ممکن، وجود علت و معلول.

    2. تشکیک عامی (بالعرض، مجازی): ما به الامتیاز غیر ما به الاشتراک است. مثل انسان پدر مقدم است بر انسان پسر.

(به عبارت دیگر انسانیت پدر بر انسانیت پسر مقدم نیست بلکه وجود پدر بر وجود پسر مقدم است)

و أما كونه محمولا على ما تحته بالتشكيك أعني بالأولوية و الأولية و الأقدمية و الأشدية فلأن الوجود في بعض الموجودات مقتضى ذاته كما سيجي‌ء دون بعض و في بعضها أقدم بحسب الطبع من بعض و في بعضها أتم و أقوى فالوجود الذي لا سبب له أولى بالموجودية من غيره و هو متقدم على جميع الموجودات بالطبع و كذا وجود كل واحد من العقول الفعالة على وجود تاليه و وجود الجوهر متقدم على وجود العرض.

و أيضا فإن الوجود المفارقي أقوى من الوجود المادي و خصوصا وجود نفس المادة القابلة فإنها في غاية الضعف حتى كأنها تشبه العدم‌. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 36