درس خارج اصول احمد فرخ‌فال
99/09/01
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الفاظ/علم الأصول/اطراد
خلاصه جلسه گذشته :علامات حقیقت :مرحوم آخوند خراسانی (ره) علامت حقیقت را سه چیز اعلام کرده اند : اول تبادر ، دوم عدم صحت سلب (صحت حمل) ، سوم اطراد .توضیحات مرحوم آخوند خراسانی(ره) :در تبادر فرمودند که انسباق معنا از اطلاق لفظ به ذهن علامت حقیقت است و استعمال لفظ در آن معنا است ، در عدم صحت سلب فرمودند وقتی می بینیم می توانیم لفظی را و چیزی را حمل کنیم بر موضوعی و صحیح نیست سلب آن محمول از موضوع ، معلوم می شود معنای حقیقی چیست اگر گفتیم که الانسان حیوان ناطق و حمل کردیم حیوان ناطق را بر انسان معلوم می شود که معنای حقیقی و ماهیت انسان حیوان ناطق است و اینکه نمی توانیم سلب کنیم حیوان ناطق را از انسان این علامت این است که انسان استعمالش در حیوان ناطق به نحوالحقیقه است و نمی توانیم بگویم الانسان لیس به حیوان ناطق ، در تبادر گفتند شبهه ای دوری است که کسی معنای حقیقی را از تبادر می فهمم و تبادر وقتی است که معنای حقیقی را بدانم ، فرمودند که موقوف و موقوف علیه از نظر تفصیل و اجمال متفاوت است یعنی علم به معنای حقیقی منظور علم تفصیلی است و تبادر که منوط بر علم به معنای حقیقی است آن علم اجمالی است یعنی علم تفصیلی من به حقیقت وابسطه به تبادر شد ولی تبادر وابسطه به علم اجمالی و ارتکاذی به معنای حقیقی است .و همین اشکال را در عدم صحت سلب همین جواب را دادند و مرحوم آخوند خراسانی (ره) پاسخ دیگری هم دادند اگر علم به معنای حقیقی منظور شما اگر علم مستعلم باشد و این که تبادر وابسطه به علم به معنای حقیقی است آنجا علم محاورات باشد نه مستعلم ، این دیگر موضوعا و تخصصا از شبهه دور خارج می شود .این مباحث را در تبادر و عدم صحت سلب مطرح کردند .
سومین علامت حقیقت :
سومین علامت حقیقت را بیان می کنند می گویند اطراد نوعا علامت حقیقت است کما اینکه عدم اطراد علامت مجاز است .در این مبحث مرحوم آخوند خراسانی(ره) می فرمایند این که اطراد علامت حقیقت است درست است وقتی می گویند صلاه و این اعمال خاص می آید در ذهن معلوم می شود معنای حقیقی صلاه این اعمال خاص است اما در مجاز آیا واقعاعدم اطراد علامت مجاز است؟
ایشان می گویند نوعا این طور است .بنابراین مرحوم آخوند خراسانی (ره) می فرمایند عدم اطراد علامت مجاز است اما نوعا و الا اگر شما بخواهید از نظر کثرت حساب کنید چه بسا مجاز کثرتش بهتر قابل اثباط است و تکثر استعمال لفظ در غیر موضوع له بیشتر باشد نسبت به استعال لفظ در معنای موضوع له علاوه بر اینکه معنای مجازی بیشتر از معانی حقیقی نیست بلکه تکثرش بیشتر از استعمال لفظ در معانی موضوع له است .نظر استاد :
لذا استعمال لفظ اگر به دنبال آن اطراد و شیوع در یک معنایی داشت که وقتی این لفظ را می گویند لامحاله آن معنا است و آن معنا در نظر گرفته می شود اگر چنین چیزی را مدعی شدید این اطراد می تواند علامت حقیقت باشد .نکته مرحوم آخوند خراسانی (ره) :
این که اطراد علامت حقیقت باشد و عدم اطراد علامت مجاز باشد بعضی این جمله را قیدی زدند. بنابر بر مسلک و مذهب مرحوم سکاکی اطراد را من غیر تاویل علامت حقیقت می داند . سکاکی یک نوع حقیقت و یک نوع معنای حقیقی را در مجازات قائل است و در واقع لفظ را در غیر موضوع له نمی داند بلکه معنای غیر موضوع له را ادعا می کند معنای موضوع له است و بعد لفظ را در آن معنا استعمال می کند گویا ادعا می کند این رجل شجاع اسد است و حیوان مفترس است و بعد اسد را بر او حمل میکند و بعضی بنابر مسلک و مذهب سکاکی می گویند که هیچ تاویلی در کار نیست یعنی واقعا رجل شجاع را اول فرض می کنیم حیوان مفترس و شیر درنده است بعدا می گوییم رایت اسدا .بعضی بنابر نظر مشهور گفتند اینطور بگویید : اگر اطراد و شیوع استعمال لفظ در یک معنایی به نحو حقیقت این اطراد بود این علامت حقیقت است و الا اگر اطراد به نحو حقیقت نبود بلکه بر اثر کثرت استعمال در معنای غیر موضوع له اطراد حاصل شده است این علامت حقیقت نیست .نظر مرحوم آخوند خراسانی (ره) که می فرمایند :
نه قید من غیر تاویل را لازم می دانم بنابر مسلک سکاکی و نه قید علی وجه الحقیقه که طبق نظر مشهور است را لازم می دانم بلکه اطراد مطلقا علامت حقیقت است و دوری که در تبادر و عدم صحت سلب می گفتیم دفع می شود در اینجا اگر شما این اطراد را خواستید علامت بگیرید نمی توانید از شبهه دور منصرف شوید و خلاصی پیدا کنید توضیح این باشد برای جلسه بعد ان شاءالله
